Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги тошкент молия институти магистратура бўлими

Oddiy personal

Ichki audit xizmati

KORXONA AKTIVLARI

1-rasm Milliy korporativ boshqaruv modeli tuzilmasi⁵.


Fond bozorining turli-tuman vositalari (masalan, davlat qimmatli qog'ozlari) sharoitida davlat budjetining noishlab chiqarish xarajatlarini koplash, muomaladagi oshikcha pul mikdorini kiskartirish muammolarini xal etish imkoniyatlari tugiladi. Axoli tomonidan aktsiyalar, obligatsiyalar va boshka qimmatli qog'ozlarning nakd pulga sotib olinishida muomaladagi pul belgilarining mikdori kiskaradi, bu pul muomalasining axvoliga samarali ta'sir kursatadi.
Aktsiyalar va obligatsiyalarning yanada keng tarkalishi fond bozorini kon'yukturani urganishning muxim vositasiga aylantiradi. Fond bozori turli korxonalar, tarmoklar, xujalik soshchalarini, usib boruvchi baynalminallashuv sharoitida esa, turli mamlakatlarning milliy iqtisodiyotini bozor jixatdan kiyoslashga yordam beradi.
O'zbekistonda qo'shma korxonalarni tashkil qilishning eng tarqalgan huquqchilik tashkiliy shakli aktsiyadorlik jamiyati bo'lib, unda jamiyatni korporativ boshqarish va nazorat qilish tizimi to'liq ko'rinishda quyidagicha tasvirlash mumkin:
Bunda uning asosiy elementlarini qo'yidagicha tavsiflash mumkin.
Aktsiyadorlar korporativ boshqaruv tizimining eng yuqori pog'onasidir. Ular biron-bir masalada ma'lumot olish uchun tizimning har qanday elementiga murojaat qilishlari mumkin, biroq o'z farmoyishlarini faqat aktsiyadorlar umumiy yig'ilishi orqaligina beradilar. Alohida olingan har bir aktsiyadorga tizimning hech bir elementi shaxsan hisob bermaydi. Korporatsiya joriy faoliyatiga to'g'ridan-to'g'ri ta'sir qilish imkoniyatiga ega bo'lmagan aktsiyadorlar uchun kompaniyadagi ahvol haqida tezlik va osonlik bilan ma'lumot olish usuli muhimdir. Bunda ma'lumotlar manbaining ma'lum bir shaxsga bog'langanligi muhimdir – barcha ma'lumotlar bir qo'lda (tuzilmaga) jamlanishi va bir qo'ldan tarqatilishi kerak, toki manfaatdor shaxslar qaerdan ma'lumot olish mumkinligini bilsinlar.
Aktsiyadorlarning umumiy yig'ilishi korporatsiyani boshqarishinng oliy organi bo'lib, investorlarga korporatsiyaning eng muhim masalalari bo'yicha qaror qabul qilishga imkoniyat beradi. Aktsiyadorlar umumiy yig'ilishi, aktsiyadorlar qo'lidagi yagona ta'sir qilish vositasi bo'lib, u barcha korporativ boshqaruv organlarini hosil qiladi va vakolatlar beradi, hamda ular faoliyati samaradorligini baholaydi. Biroq, umumiy yig'ilishni chaqirish, tayyorlash, o'tkazish va qabul qilingan qarorlarni rasmiylashtirishga korporatsiya kuzatuv kengashi, korporativ kotibi, sanoq komissiyasi va ijroiya organi javobgardir. Umumiy yig'ilishni tayyorlash va o'tkazish jarayonida qatnashayotgan korporativ boshqaruv a'zolari ularning manfaatlariga aloqador bo'lgan (bandlikning ta'minlanishi, faoliyatining moliyaviy shartlari, tanqidni oldini olish) kun tartibining shakllanishiga va qarorlarni qabul qilinishiga manfaatdor bo'lishlari mumkin. Shuning uchun, ular tomonidan aktsiyadorlar irodasiga (ochiqdan-ochiq emas, ko'proq yashirish tarzda) qarshilik qilishlarini kutish mumkin, va ular bunday imkoniyatga egadirlar, chunki umumiy yig'ilish o'tkazilishining asosiy shakl-shamoyilini ular belgilaydilar⁶.