Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги тошкент давлат шарқшунослик институти

Асарнинг бош ғояси ва персонажлари. Эпоснинг асосий ғояси ёвузлик ва яхшилик ўртасидаги кураш ва бу жараёнда Вишнунинг ердаги тажассуми маъбуд Рамнинг адолат ҳимояси йўлидаги кураши баён этилган.
«Рамаяна» эпоси орқали ҳинд жамиятига буюк Рам маъбуди кириб келди. Энди ҳинд халқи Индра, Сурья ёки Рудра маъбудларига эмас, Рамга эътиқод қилади.
“Рамаяна” таркибида маъбуд Рамнинг инсон ва оила, фуқаро ва жамият, давлат ва шоҳ каби тушунчалар билан боғлиқ турли ўгитлари баён этилган. Уларнинг мазмуни умуминсоний характерга эга. Рамнинг ўгитлари шоҳнинг эмас, маъбуд Вишнунинг ўгитлари сифатида қабул қилингани боис “Рамаяна” ҳинд халқи учун вишуизмнинг муқаддас китоби бўлиб қолган. Эпосда веда давридан фарқли ўлароқ ҳинд халқининг диний-фалсафий қарашлари тараққий этиб, бир тизимга тушгани яққол кўзга ташланади.
Эпос санскрит тилида яратилган. Ҳинд мутахассисларининг таъкидлашича, эпоснинг тили ведалар давридаги санскритдан фарқланиб, у эпик санскрит деб юритилади. Эпик санскрит аввалги санскритга нисбатан соддароқ, оддий халқ тушунишига мўлжалланган санскрит дейилади. Лекин, “Рамаяна” вишнуизмнинг муқаддас китоби ва унинг мазмуни умуминсоний қадриятлар ҳақидаги ўгитларга бой бўлгани учун бошқа ҳинд тилларига ҳам таржима қилинган.
“Рамаяна” эпоси катта поэма бўлиб, аввалига у кўп асрлар давомида халқ оғзаки ижодида куйлаб келинган, кейинчалик афсонавий авлиё Вальмики томонидан сўзлаб берилиши натижасида милодий биринчи асрларда ёзма адабиётга кириб келган, деган тахминлар бор.
Ҳиндистон Премьер Министри Жавахарлал Неру ўз вақтида: «Мен тарихда ҳали инсоният онгига бунчалик узоқ вақт ўз таъсирини ўтказиб келган ҳеч бир асарни билмайман» - деб «Маҳабхарата» ва «Рамаяна» эпосларига жуда юқори баҳо берган эди.
Рамаяна эпоси ҳинд халқининг севимли достонларидан бири бўлиб, у афсоналарга кўра Ҳиндистоннинг марказий қисмида милоддан аввалги иккинчи минг йилликларда бўлиб ўтган воқеаларни ўзида акс эттирган. Рамаяна ҳинд адабиётининг анъанавий рамкалаш усулида, яъни сюжет ичида сюжет усулида яратилган. Асар ичида асарга боғлик бўлмаган бир қанча турли ҳикоя ва воқеалар тафсилоти билан танишиш мумкин. Эпосда Айодхья шоҳлиги ва унинг Дашаратха номли шоҳи, унинг тўрт ўғлининг тўнғичи Рамнинг тахтга ўтириши билан боғлиқ воқеалар, ўрмонда унинг ёвузликка қарши кураши каби воқеалар тасвирланган.
«Рамаяна» эпоси кўп персонажли асарлар қаторига киради. Ундаги персонажларни икки гуруҳга - адолат ҳимоячилари ва адолатсизлик тарафдорлари каби гуруҳларга ажратиш мумкин. Адолат ҳимоячилари сифатида Рам ва унинг тарафдорлари бўлган Рамнинг онаси Кошаля, рафикаси Сита ва унинг отаси, укалари Лакшман ва Бхарата, ўрмонда уларга катта ёрдам берган маймунлар шоҳи Хануман ва бошқа бир қанча кичик-кичик персонажларни тилга олиш мумкин. Адолатсизлик томонида бўлганларга бу Ланканинг ёвуз шоҳи Раван, шоҳ Дашаратханинг иккинчи аёли Кекея, унинг энагаси, ўрмондаги Хануманга қарши чиққан маймунлар гуруҳи, Раван салатанатидаги унинг тарафдорлари ва бошқалар киради.