Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги тошкент кимё – технология институти

Бўлинманинг ишончли қийматли рақамлари.
x бўлинувчи y бўлувчи камида m та ишончли қийматли рақамга эга бўлсин. Агар ва биринчи қийматли рақамлар бўлса, у ҳолда чегаравий нисбий хато сифатида қуйидаги миқдор олинади:

Бу ердан қуйидаги қоидаларни оламиз:

1. 
   Агар ва бўлса, у ҳолда u бўлинма камида m-1 та ишончли рақамларга эга бўлади.
   
2. 
   ёки бўлса, у ҳолда u айнан m-2 та ишончли рақамга эга бўлади.
   

Даражанинг нисбий хатоси.
(m натурал сон) бўлсин, у ҳолда бундан

Бу ердан кўринадики
Демак, m – чи даражали соннинг чегаравий нисбий хатоси соннинг ўзининг чегаравий нисбий хатосидан m марта катта бўлади.


Илдизнинг нисбий хатоси.
бўлсин. У ҳолда бўлади. Бундан m – чи даражали илдизнинг остидаги соннинг чегравий нисбий хатосидан m марта кичик бўлади.
Мисол: а квадратнинг чегаравий нисбий хатосини унинг томони нечта ишончли қийматли рақам билан аниқланишини топинг, агарда унинг юзаси S=12,34 бўлса (0,01 аниқликда).
Ечиш: бўлсин.
бўлса, эканлигидан

Бундан а сон 4 та ишончли қийматли рақамларга эга бўлади ва .


Таянч сўзлар ва иборалар

Ҳисоблаш математикаси, тақрибий сон, аниқ сон, тақрибий ҳисоблаш, хатолик, ўлчаш хатолиги, ҳисоблаш хатолиги, абсолют хатолик, нисбий хатолик, йиғинди хатолиги, айирма хатолиги, кўпайтма хатолиги, бўлинма хатолиги, даража хатолиги.

Назорат саволлари

1. 
   Ҳисоблаш математикаси фани ҳақида тушунча беринг
   
2. 
   Тақрибий ҳисоблаш иборасига таъриф беринг
   
3. 
   Хатоликлар. Ҳисоблаш хатолиги ва ўлчаш хатолиги
   
4. 
   Абсолют хатолик ва нисбий хатолик
   
5. 
   Яхлитлаш қоидалари
   

МАЪРУЗА – 2