Ўзбекистон республикaси олий вa ўртa мaхсус тaълим вaзирлиги тошкент дaвлaт иқтисодиёт университети

Курс ишнинг мақсад ва вазифалари:
Ишнинг мақсади Ташқи савдо 
сиёсати тариф методларининг мохиятини очиб бериш, Ўзбекистонда ташқи 
савдони давлат томонидан тартибга солишнинг ҳуқуқий асосларини ишлаб 
чиқаришдан иборат. 
Юқоридаги мақсадга еришиш учун курс ишида қуйидаги вазифалар хал 
етилди: 
- Ташқи савдо сиёсати тариф методларининг мохияти ва турларини очиб 
бериш; 
- Ташқи савдонинг назарий қарашларни ёритиш; 
- Ўзбекистонда ташқи савдони давлат томонидан тартибга солишнинг 
ҳуқуқий асослари тахлил қилиш;
- Мамлакатимизда тариф методларини оптималлаштириш масалалари ва 
уларни такомиллаштириш истиқболларини ўрганиш. 
Тадқиқотда қўлланилган методиканинг тавсифи. Курс ишини ёзишда 
гуруҳлаш, қиёсий ва солиштирма таҳлил, таркибий таҳлил, корреляцион 
таҳлил каби усуллардан фойдаланилди.

---

5 
1. Ташқи савдонинг назарий асослари 
Халқаро иқтисодиёт замонавий иқтисодиёт назариясининг энг 
ривожланаётган қисмларидан бири ҳисобланади. Аввал халқаро иқтисодиёт 
микро ва макроиқтисодиётнинг бир қисми ҳисобланган ва унда халқаро 
иқтисодий муносабатларининг турли йўналишлари таҳлили берилган (халқаро 
савдо, ишлаб чиқариш омилларининг халқаро ҳаракати, валюта курсларини 
ўзгариши, очиқ иқтисодиётларнинг моделлари ва х.қ.). Унинг мустақил фан 
сифатида тан олиниши ХХ асрнинг иккинчи ярмида кузатилган жаҳон 
хўжалигини ривожланишининг янги поғонасига ўтиши билан боғлиқ. Мазкур 
ҳолатга қуйидаги воқеалар сабабчи бўлган: колониал тизимнинг бузилиши ва 
50-йилларда кўпгина давлатларнинг мустақилликка эришиши, 90-йилларда 
социализм тизимининг бузилиши ва собиқ социалистик давлатларнинг бозор 
иқтисодиётига ўтиши. Буларнинг барчаси турли мамлакатлар миллий 
иқтисодиётларининг ўзаро боғлиқликларини кучайтирди ва халқаро 
иқтисодий вазиятдаги доимий ўзгаришларга олиб келди.
Жаҳон хўжалиги ривожланишнинг янги поғонасига ўтиши қуйидаги 
омиллар билан ифодаланади:
иқтисодиётларнинг очиқлик даражасининг ошиши;
халқаро ташкилотлар тизимининг тузилиши (БМТ, Жаҳон банки, ХВФ, 
ЖСТ ва бошқ.);
ТМКларнинг пайдо бўлиши ва дунё бўйлаб кенг тарқалиши;
тўғридан-тўғри ташқи савдо ва ишлаб чиқариш омилларининг халқаро 
ҳаракати билан боғлиқ бўлмаган мустақил халқаро молиявий тизимнинг 
ривожланиши.
Назарий жиҳатдан халқаро иқтисодиёт ўз ичига ушбу соҳада охирги икки 
юз йилликда ишлаган кўпгина таниқли иқтисодчиларнинг ғояларини қамраб 
олган (А.Смит, Д.Риккардо, Б.Олин, П.Самулсон ва бошқ.). Замонавий 
халқаро иқтисодиёт неоклассик, неокейсиан ва рационал кутишлар каби турли 
иқтисодий мактабларга тегишли назария ва моделларни бирлаштиради. 
Прагматик ёндашувни қўллаган ҳолда у халқаро иқтисодий муносабатлар 

---

6 
соҳасидаги амалий саволларга аниқ ва тўлиқ жавоб бера оладиган назариялар, 
моделлар ва иқтисодий сиёсатнинг инструментларини ўрганади.
Амалий жиҳатдан халқаро иқтисодиётга оид билимларга эга бўлиш 
қўшма корхоналарда ва ТМКларда, халқаро банклар ва иқтисодий 
ташкилотларда муваффақиятли фаолият олиб бориш учун зарур.
Ташқи савдо механизмини тушиниш учун турли хил соддалаштирилган 
моделларни кўриб чиқиш керак. 
Иқтисодиётга фақат битта омил ишлатилади (меҳнат) ва иққита маҳсулот 
ишлаб чиқарилади (бўғдой ва гилам). Ишлатилаётган технологиялар ҳар бир 
соҳадаги меҳнат унумдорлиги, яъни бир маҳсулот бирлигига сарфланадиган 
меҳнат ҳаражатлари билан (иш вақти соатларида) ҳарактерланади: