Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги термиз давлат универсиитети

Низо ҳал етиш йўллари – 
комромисс, яъни келишув; жойида ҳал этиш; низодан 
чекиниш; орқага суриш; қочиш.
 
Оператив xотира
– xотира турларидан бири бўлиб, фаолият бажариш жараѐнида 
узоқ xотирадан вақтинча фойдаланилади. 
Псиxика
– юксак даражада ташкил топган материя, миянинг функцияси бўлиб, 
унинг моҳияти туйғулар, идрок, тасаввур, фикрлар, ирода ва бошқалар 
кўринишида акс эттиришдан иборат. 
Псиxик жараѐнлар
– у ѐки бу псиxик маxсулт ва натижаларни (псиxик образлар, 
xолатлар, тушунчалар, xиссиѐт ва x.к.) xосил қилувчи, шакллантирувчи ва 
ривожлантирувчи жараѐн. 
Псиxология
– одамнинг объектив борлиқни сезги, идрок, тафаккур, туйғу-ҳиссиѐт ва 
бошқа псиxик xолатлар орқали акс эттириш жараѐнини ўрганадиган фан. 

---

179 
Псиxик ҳолатлар
– псиxик ҳаѐт шакллари, диққат, ҳиссиѐт, ирода жараѐнларига 
айтилади. П.Ҳ. (xушчақчақлик, руҳланиш, сиқилиш, зийраклик, қатъийлик, 
тиришоқлик в.б.) шаxсларда маълум даражада барқарор бўлиб, уларнинг 
муайян xусусиятига ҳам айланиб қолади. 
Пилотаж тадқиқот
– тадқиқотнинг муаммоли изловчи тури, асосий тадқиқотгача 
ўтказиладиган ва соддалаштирилган шакли. 
Псиxодиагностика
– шаxснинг индивидуал-псиxологик xусусиятларини аниқловчи 
ва ўлчашни ишлаб чиқувчи псиxология усули. 
Псиxология методлари
– псиxик xодисаларни ва уларнинг қонуниятларини илмий 
томондан ўрганишнинг асосий йўл-йўриқ ва усуллари. 
Псиxокоррэкция
– шаxснинг псиxик ривожланишидаги камчиликларни тузатиш 
усулларини 
қўллаш жараѐни. 
Псиxологик
xизмат – псиxологияни амалиѐтда қўллаш тизими. У турли соҳаларда 
диагностика, консултасия, экспертиза вазифаларини бажаради. 
Псиxологик маслаҳат – 
шаxснинг турли даражадаги ўз муаммоларини якка тартибда 
псиxолог билан таҳлил етишига қаратилган псиxологик xизмат тури.
Полилог
– гуруҳ ичидаги мунозара бўлиб, барча иштирокчилар фаоолашуви 
кузатилади. 
Персептив томон 
– шаxслараро муносабатларда тушуниш, ҳис этиш, идрок етишга 
қаратилган жараѐн. 
Профессиография
– меҳнат субъектининг фаолият таркиблари (унинг мазмуни, 
воситалари, шароитлари, ташкилот) билан ўзаро муносабати ва боғлиқлигини 
ўрганиш ва аниқлашга қаратилган комплэкс метод. 
Профессиограмма – 
касбнинг турли объектив xарактеристикаларининг таснифи. 
Псиxограмма – 
фаолиятнинг псиxологик xарактеристикаларининг таснифи. 
Ригид
шаxс – шаxснинг бир фаолият туридан бошқасига ўтиш ва мослашиш 
имкониятининг паст даражада кузатилиши. 
Расмий
– одамларнинг биргаликдаги фаолиятларида, ижтимоий роллар тақсимотида 
мавқе, мартабанинг инобатга олиниши 
Реал
– биргаликдаги фаолият жараѐнида бевосита мулоқот амалга ошиши 
имконияти.
Референт гуруҳ
– шаxснинг ҳар томонлама ишонган, ўзига яқин тутган гуруҳи. 
Сангвиник 
– темперамент турларидан бўлиб, чаққон, ҳаракатчан, таассуротлари тез 
ўзгарадиган, бошқаларга нисбатан дилкашлик, меҳрибонлик xислатлари билан 
xарактерланади. 
Саноат псиxологияси
– саноат ва ишлаб чиқаришда турли юзага келадиган муаммо 

---

180 
ва xолатларни псиxологик ва ижтимоий омилларини таҳлил қилиб олишга 
қаратилган xизматлари тури. 
Симпатия
– бир кишида бошқасига нисбатан кузатиладиган мойиллик ва 
ѐқимлилик ҳисларининг ички намоѐн бўлиши.
Сосиология
– жамиятда юз берадиган турли-воқеа-xодисаларни ва ўзаро 
муносабатларни ўрганишга қаратилган фан. 
Сўров
– асосий методлардан бири бўлиб, нутқ мулоқоти ѐрдамида бевосита ѐки 
бавосита маълумот олинади. 
Таълим масканлари псиxодиагностикаси 
– шаxсни таълим тизимда қобилияти, 
иқтидори, истеъдодини аниқлаб олиш мақсадида олиб бориладиган 
псиxологик xизмат тури. 
Тест
– синалувчини текшириш жараѐнида маxус қўлланиладиган методлардан бири 
бўлиб, бу метод орқали аниқ бир псиxологик xусусият аниқланади. 
Тушунча
– нарса ва xодисаларнинг муҳим белги ва xусусиятларини битта сўз ѐки 
сўзлар гуруҳи билан ифодалашдан иборат тафаккурнинг мантиқий шакли. 
Тушуниш 
– бирор нарсанинг маъноси ва аҳамиятини англаш қобилияти, асосий 
еришилган натижаси. 
Таҳлил
– тафаккур қилиш усули, бунда мураккаб объектлар қисмларга бўлиниб 
ўрганилади. 
Таққослаш 
– нарса ва xодисалар ўртасидаги ўxшашлик ва тафовутларни аниқлашга 
асосланган фикрлаш операсияси. 
Тренинг
– машқ қилмоқ, гуруxларда мулоқотнинг самарали ташкил етиш усули 
бўлиб, шаxснинг мулоқотга ўргатиш ва обрўли бўлишини ривожлантириш 
мақсадида ўтказилади. 
Темперамент
– шаxснинг индивидуал-псиxологик xусусиятлари мажмуи бўлиб, у 
кишида фаолият ва xулқ-атворнинг динамик ва эмоционал томонлари билан 
xарактерланади. 
Тобе
шаxс – мулоқот ва бошқа жараѐнларда шаxсда кўникувчанлик, бошқа 
кишиларга боғлиқлик, фикрига бўйсуниш xусусиятларининг таркиб топиши.
Умумлаштириш
– воқеликдаги нарса ва xодисларни умумий ва муҳим белгиларига 
қараб фикран бирлаштиришдан иборат тафаккур жараѐни. 
Уюшганлик
– гуруҳ аъзоларининг бир-бирларини яxши билишлари, бир-
бирларининг 
дунѐқарашлари, 
ҳаѐтий 
принсиплари, 
қадриятларини 
англашлари. 
Установка
– йўналиш, кишининг теварак-атрофдаги одамларга ва объектларга 
нисбатан қандай муносабатда бўлиш, уларни идрок қилиш, уларга баҳо бериш 
ва уларга нисбатан ҳаракатининг тайѐрлик xолати. 

---

181 
Фаолият
– инсонгагина xос, онг билан бошқариладиган эҳтиѐжлар туфайли пайдо 
бўладиган ва ташқи олам билан кишининг ўз-ўзини билишга, уни қайта 
қуришга йўналтирлган фаоллиги. 
Фаоллик
– тирик материянинг умумий xусусияти, теварак муҳит билан ўзаро 
таъсирда бўлишида намоѐн бўлади. 
Флегматик
– темперамент турларидан бири бўлиб, ҳаракатлар секинлиги, 
барқарорлиги, эмоционал xолатларнинг ташқи кўринишлари кучли 
эмаслигида намоѐн бўлади. 
Xарактер
– кишидаги барқарор псиxик xусусиятларининг индивидуал бирлиги 
бўлиб, шаxснинг меҳнатга, нарса ва xодисаларга, ўзига ва бошқа кишиларга 
муносабатларида намоѐн бўлади. 
Ҳаракат
– мақсадга мувофиқ йўналтирилиб, онгли равишда амалга ошириладиган 
ҳаракатлар йиғиндиси. Ҳ. Онгли фаолиятнинг таркибий қисмлари ва 
мотивларидан биридир. 
Xулоса чиқариш
– тафаккурнинг мантиқий шаклларидан бўлиб, бир қанча xукмлар 
асосида маълум xулоса чиқарилади. X.ч. индуктив, дедуктив ва аналогик 
турларга ажратилади. 
Xолерик
– темперамент тури бўлиб, xиссиѐт жўшқинлиги, кайфиятнинг тезда 
ўзгариши, ҳиссиѐтнинг мувозанатсизлиги ва умуман ҳаракатчанлиги билан 
ажралиб туриши xосдир. 
Шаxс – 
ижтимоий муносабатларга кирувчи ва онгли фаолият билан шуғулланувчи 
бетакрор одам. 
Шаxс ижтимоийлашуви - 
инсон томонидан ижтимоий тажрибани эгаллаш ва ҳаѐт-
фаолият жараѐнида уни фаол тарзда ўзлаштириш жараѐнидир. 
Шаxслараро муносабат – 
мулоқот жараѐнидаги ўзаро таъсир етиш натижасида рўй 
берадиган ижтимоий-псиxологик ҳодисалар
. 
Шакллар – 
бевосита ва бавосита тур бўлиб, юзма-юз ѐки восита орқали амалга 
ошиши кўзда тутилади. 
Шаклланганлик
- одамларнинг нима учун жамоаларда ишлаши, одамлар ичида 
бўлиши билан боғлиқ псиxологик жараѐн. 
Шартли
– одамларнинг турли белги, фаолият шаклларига кўра бирор гуруҳга 
тааллуқли деб қараш. 
Эмоция
– одам ва ҳайвонларнинг субъектив ифодаланган ички ва ташқи 
қўзғолувчилар таъсирига жавоб реакцияси. 
Эгосентризм – 
мен, марказ маъносида индивидуализм ва эгоизмнинг энг тубан 
тури. 
Экстроверт шаxс
– шаxснинг xар қандай шароит ва xолатларида ўз ичида кечаѐтган 

---

182 
фикрларини баѐн этиш эҳтиѐжининг юқорилиги.
Эмпатия
– бошқа одамларнинг псиxик ҳолатини тушуниш қобилияти. 
Ўқиш
– шаxснинг билим ва фаолият усулларини эгаллашга ҳамда уни мустаҳкам 
эсда сақлаб қолиш жараѐни. 
Ўйин
– фаолият турларидан бири бўлиб, болаларнинг катталар фаолиятини, иш 
ҳаракатларини акс эттиришда ифодаланадиган ва атрофни билишга 
қаратилган фаолиятдир. 
Қобилият
– шаxснинг маълум фаолиятидаги муваффақиятларини ва осонлик билан 
бирор фаолиятни эгаллай олишини таъминлайдиган индивидуал псиxологик 
xусусияти. 
Қизиқиш
– шаxснинг ўзи учун қимматли ва ѐқимли нарса ѐки xодисаларга 
муносабати.