Кимёвий хоссаларга – материалнинг кислоталар, ишқорлар, газлар ва ҳар хил тузлар эритмалари таъсирига чидамлилиги киради.
Тажриба ишлари махсус ишлаб чиқилган усуллар ва стандартларда кўрсатилган қоидалар асосида бажарилади.
Қурилиш материаллари ва буюмларини синаш усуллари, тартиби, қўлланиладиган асбоб-ускуналар стандартда кўрсатилгандек бўлиши шарт.
Қурилиш материаллари ва буюмлари стандартлар асосида ишлаб чиқарилиши керак. Қурилиш материаллари ва буюмларининг стандарт шартларига мослиги синов лабораториялар томонидан синаб аниқланади.
Хар бир қурилиш ашё, буюм, конструкциялар учун алохида-алохида стандарт тузилади, ва унда ушбу стандартнинг тартиб рақами, тасдиқланган йили ва номи ёзилган бўлади.
1-Лаборатория иши.
Қурилиш материалларнинг физик хоссалари; зичлик, ўртача зичлик, ғоваклик, сув шимувчанлик, иссиқлик ўтказувчанлик, иссиқлик сиғими ва хакозалар.
1. Хақиқий зичликни аниқлаш
Материал массасининг абсолют зич холатидаги хажмига бўлган нисбатига тенг физик катталик материалнинг хакикий зичлиги деб аталади. Хакикий зичлик (кг/м3) куйидаги формула бўйича аникланади:
Px ; (1)
бу ерда, m-материалнинг массаси, кг;
V- материалнинг мутлок зич холатидаги хажми, см3.
М а т е р и а л ва а с б о б – у с к у н а л а р: Материалнинг намунаси, аналитик тарози ва тарози тошлари, соат, силлиқ қоғоз, куракча, чўтка, Ле-Шателье пикнометри, суюқлик, термометр, сув термостати.
Т а ж р и б а н и б а ж а р и ш т а р т и б и: Тош материалининг хақиқий зичлигини аниқлаш учун танлаб олинган ва пухта аралаштирилган ўртача намунадан тарозида 200-220 г тортиб олинади. Намуна қуритиш жавонида 110°С хароратда доимий массагача қуритилади, сўнгра шиша ёки чинни ховончада тўйилади. Хосил бўлган кукун катакларининг раками 02 (ўлчамлари 0,2 0,2 мм) бўлган элакдан ўтказилади. Элакда эланган кукундан тарорзида 180 г тортиб олиниб, 110°С хароратда яна қуритилади, сўнгра эксикаторда уй хароратигача совитилади ва синовдан ўтказилгунига қадар эксикаторда сакланади.
Қаттик материалнинг хақиқий зичлиги Ле Шателье хажм ўлчагичида (1-расм) аникланади; бу асбоб бўйни ингичка ва хажми 120-150 см3 бўлган шиша колбадан иборат; колба бўйнининг ўрта қисми йўғонлаштирилган (думалоқ шакл берилган); шу думалоқ кисмдан юқорида ва пастда иккита чизиқ тортилган, колбанинг мазкур чизиқлар орасидаги хажми 20 см3 ни ташкил этади. Унинг бўйни чизиқлар ёрдамида даражаларга бўлинган, хар бўлимнинг қиймати 0,1 см3 ни ташкил этади.
Хажм ўлчагичнинг ноль чизиғига етказиб сув (керосин ёки спирт, яъни кукунга нисбатан инерт хисобланувчи суюклик) куйилади. Сўнгра хажм ўлчагичнинг сувдан (ноль чизиқдан) юқориги қисми фильтр қоғоз билан артиб қуритилади. Кейин хажм ўлчагич харорати 20 бўлган сувли шиша идишга жойланади. Синов пайтида асбоб сувли идишда тураверади. Хажм ўлчагич сув бетига кўтарилмаслиги (қалқиб чикмаслиги) учун уни штативга махкамлаб қўйиш керак, лекин бунда колба бўйнининг даражаларга бўлинган қисми сувга ботмасдан туриши керак.
А. Б.
1-расм. Ле Шателье хажм ўлчагич асбоби:
А-Ле Шателье асбоби. Б-Ле Шателье асбобининг сувли шиша идишга жойлашиши. 1-Ле Шателье асбоби; 2-сувли идиш; 3-штатив; 4-термометр.
Эксикатордаги тайёр намунадан тарозида 0,01 г. гача аниқликда 80 г. Тортиб олинади ва шу материал асбобга воронка орқали қошиқ билан оз-оздан (то асбобдаги
суюкликнинг сатхи 20 см3 тўғрисидаги чизиққа ёки асбобнинг даражаларга бўлинган
юқориги қисмидаги чизиққа еткунча) ташлаб турилади. Хажм ўлчагичдаги суюқликнинг энг сўнги ва дастлабки сатхлари орасидаги тафовут асбобга солинган кукуннинг хажмини билдиради. Кукун қолдиғи тарозида тортилади. Хажм ўлчагичдаги кукуннинг массаси материални тарозида биринчи марта ва иккинчи марта ўлчаш натижалари ўртасидаги тафовутга тенг.
Материалнинг хақиқий зичлиги рх, кг/cм3 қуйидаги формула бўйича хисоблаб топилади:
рх
Бу ерда, m - намунанинг синовдан олдинги массаси, кг;
m1 - қолдиқ намунанинг массаси, кг;
V – хажм ўлчагичга солинган кукун сиқиб чиқарган суюқлик хажми (хажм ўлчагичдаги кукуннинг хажми), см3.
Материалнинг хақиқий зичлиги уч марта ўтказилган синов натижалари Ўртасидаги ўртача арифметик сон сифатида 0,01 кг/см3 аникликда хисоблаб чиқарилади; бу натижалар орасидаги тафовут 0,2 г/см3 дан катта бўлмаслиги лозим.
Материалнинг хақиқий зичлигини аниқлаш натижалари лабаратория ишлари дафтарига ёзилади, 1 - жадвалдаги маълумотларга солиштирилади ва тегишли хулоса қилинади.
Баъзи қурилиш материалларининг хақиқий ва ўртача зичлиги 1- жадвал.
Материаллар
|
Хақиқий зичлиги, кг/м3
|
Ўртача зичлиги, кг/м3
|
Гранит
|
2800 - 2900
|
2600 - 2700
|
Зич охактош
|
2400 - 2600
|
2100 - 2400
|
Вулқон туфи
|
2600 - 2800
|
900 - 2100
|
Сопол ғишт
|
2600 - 2800
|
1600 - 1800
|
Қарағай ёғи
|
1550 - 1600
|
500 - 600
|
Қум
|
2600 - 2700
|
1400 - 1600
|
Пенопластлар
|
1300 - 1400
|
20 - 50
|
Шиша
|
2400 - 2600
|
2400 - 2600
|
Қурилишбон пўлат
|
7800 - 7850
|
7800 - 7850
|
Тажриба 3 марта ўтказилади ва хулоса қилиб, ўртача арифметик миқдор олинади. Лаборатория иши натижалари қуйидаги 2-жадвалга ёзиб борилади.
Материалнинг номи:______________________________________ 2-Жадвал
Тажриба
тартиби
|
Кукуннинг
синашдан
олдинги
массаси, г
|
Синашдан
қолган
кукуннинг
массаси, г
|
Хажм
ўлчагичга
солинган
кукуннинг
массаси, г
|
Хажм ўлчагичга
солинган кукуннинг
(сиқиб чиқарилган
сиюқликнинг) хажми, см3
|
Материал-
нинг хақиқий
зичлиги, г/см3
|
1
|
|
|
|
|
|
2
|
|
|
|
|
|
3
|
|
|
|
|
|
Материалнинг хақиқий зичлиги ўртача кўрсаткичи, г/см3
|
|
Хулоса:
|
Do'stlaringiz bilan baham: |