Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги тдпу ҳузуридаги педагог кадрларни қайта

 
I. 
Ривожлантирувчи таълим моҳияти ва технологиялари.
Таълимнинг асосий
масалалардан бири ўқитиш жараѐнида шахсни 
ривожланиш муаммоси саналади. 
1960-
1970 йилларда россиялик психологлар 
– 
Д.Б.Эльконин ва 
В.В.Давидовлар томонидан ўқитиш жараѐнини ва у билан бевосита 
таълим олувчи шахсини ривожлантириш тизимини ишлаб чиқилди ва 
амалиѐтда синаб кўрилди. Ушбу тизимнинг моҳияти ўқитувчиларда 
ўқитиш жараѐнида таълим олувчиларни ҳар қандай илмий маълумот 
билан ишлай олишга ўргатиш борасидаги кўникма ва малакаларни 
ривожлантиришдан иборат эди. Бошқача қилиб айтганда, таълим 
жараѐни шундай ташкил этилиши керак эдикки, у доимо 
ривожланувчи характер касб этсин
.
Яна бир россиялик тадқиқотчи П.Я.Гальпериннинг “Ақлий 
хатти
-
ҳаракатлар, билимлар, малака ва кўникмаларни босқичма
-
босқич ривожлантириш
назарияси” ҳам бевосита таълим олувчи 
шахсини ривожлантириш ғояларини асослади.
Ривожланиш ҳам ўзига хос хусусиятларни намоѐн этади. 
Жумладан:
Ривожланиш
– 
шахснинг физиологик ҳамда интеллектуал
ўсишида намоѐн бўладиган миқдор ва сифат ўзгаришлар
моҳиятини ифода этувчи мураккаб жараѐн
Шахсни ривожлантириш
– 
индивидда вақт нуқтаи назаридан 
жисмоний ва руҳий ўзгаришларнинг содир бўлиш жараѐни бўлиб, 
у орқали индивид камдан кўпга, оддийдан мураккабга, қуйидан 
юқорига кўрсатгичлари орқали такомиллашиб, камолга етиб 
боради
144

---

П.Я.Гальперин назарияси бўйича билимларни ўзлаштириш 
жараѐни олти босқичда кечиради
(47-
расм)
: 
47-
расм. Билимларни ўзлаштириш жараѐни босқичлари
 
-
имманентлик (ривожланиш шахснинг ажралмас хусусияти 
бўлиб, у табиат томонидан юқтирилади);
-
биогенлик (шахснинг руҳий ривожланишини 
-
кўп ҳолатда ворисийлик, ирсият белгилайди);
-
социогенлик (шахснинг ривожланишига ижтимоий муҳит таъсир 
кўрсатади);
-
психогенлик (инсоннинг ўз
-
ўзини назорат қилиш ва ўз
-
ўзини 
бошқариш тизими ҳисобланади);
-
индивидуаллик (шахс ўзида ривожланишнинг ўзига хос варианти 
ҳамда сифатларини индивидуал танлашдек кучли ҳодисани 
ифодалайди);
-
кўп босқичлилик (шахснинг ривожланиши 
-
умумий даврийлик қонунияга мувофиқ кечади);
-
нотекислик (ҳар бир шахс вақт тезкорлиги ва ўсишдаги қарама
-
қаршиликларнинг тасоифий танланишига кўра маълум суръатда 
ривожланади, бошқача айтганда ҳар қандай, ҳатто таълим ва 
тарбиянинг энг қулай шароитларида ҳам шахснинг турли руҳий 
белгилари, функциялари ва хусусиятлари ривожланишнинг битта 
даражасида тўхтаб турмайди
); 
- 
жисмоний ўсиш руҳий ривожланишнинг миқдор ва сифат тавсиф
-
ларини, даражасини ва индивиднинг ўзига хослигини ифодалайди