Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги ш. З. Умарованинг таҳрири остида

2 – расм. ОТС - воситаларга қўйиладиган талаблар
ОТС – воситалар статуси одатда қайд этиш гувохномаси (гувохномаси) берилаётганда тўла ҳуқуқли миллий ташкилотлар томонидан белгиланади. У ёки бу воситани қўллашда янги қўшимча маълумотлар пайдо бўлганда бу статус қайта кўриб чиқилади.
ОТС – воситасини ЕИ доирасидаги статуси “Одам учун доривор воситаларни категориясини аниқлаш ҳақида” 31 март 1992 йилдан ЕИ Кенгаш Директиваси томонидан аниқланади.
ОТС – воситаларининг бозори қуйидаги кўринишда олиб берилади (3 –расм):


3 – расм. Рецептсиз сотиладиган дори воситалар бозорининг муомаласи
ОТС – воситалари бозор тизимида истеъмолчига алоҳида эътибор берилади. Рецептсиз сотиладиган дори воситалари муомаласи қуйидагиларга асосланиб бўлинади:
- шахсий сабабларга ва афзалликларга кўра;
- фармацевт маслаҳатларига кўра;
- яқинлар, дўстлар маслаҳатларига кўра;
- оммавий ахборот воситалари ва рекламага кўра;
- восита баҳосига кўра;
- қадоқларини сифатли безалганлигига кўра ва бошқалар.
ОТС – воситалар бозори ривожланишини асосий шартларига ишлаб чиқарувчи фирмаларни ва дистрибьюторларни усталик билан олиб борган фармацевтик маркетинги киради.
Шифокор рецептисиз бериладиган дори воситалари дорихона чакана савдосининг асоси ҳисобланади. Масалан, рецептсиз сотиладиган дори воситалар ва бошқа маҳсулотлар дорихона айланманинг 50-60%ини ташкил этади. Бошқа давлатлар каби Ўзбекистон Республикасида кейинги йилларда рецептсиз дори воситаларини сотиш ҳажми тобора ортиб бормоқда. Бунга қуйидаги омиллар таъсир қилмоқда:
- Дори воситалари ассортименти кенгайиши;
- Аҳоли билим даражаси ва савиясини ўсиши;
- ўзини ва оила аъзоларининг соғлиғига эътиборли бўлиш;
- соғлом турмуш тарзига интилиш.
Рецептсиз дори воситаларни бериш (дунё бўйича термин қабул қилинган over the counter drug – OTC - drug) дорихона асосини ташкил этади. Соғлиқни сақлаш тизимида давлатнинг олиб борган сиёсати, ҳар бир инсоннинг дори воситаларини танлаб олиш ҳуқуқи, соғлиғига бўлган жавобгарлиги дорихонадаги бу йўналишни аҳамиятини тобора оширмоқда. Ривожланган давлатларда касалликка чалинган инсонлар замонавий дори воситалари, биологик актив моддалар ва бошқа усуллар ёрдамида ўз-ўзини даволаш билан шуғулланиб, шу омиллар таъсирида бир қатор мамлакатларда ўз-ўзини даволаш “жавобгарлиги” концепцияси Соғлиқни сақлаш ишларини давлат сиёсати миқёсида олиб борилмоқда.
Европа Иттифоқига кирган давлатларда ўзини даволаш деганда ўзлари белгиланган симптомлар ва хатоликларни дори воситалари ёрдамида даволаш тушунилади. Амалиётда эса бу бир оила аъзоси томонидан иккинчи аъзосини даволашдир.
Рецептсиз бериладиган дори воситаларини оқилона қўлланилиши ўз-ўзини даволаш жавобгарлигида қуйидаги асосий йўналишларни ўз ичига олади:
- шифокор рецепти талаб этилмайдиган дори воситасини олиш тартибини аниқлаш;
- истеъмолчининг кўпроқ маълумот олиши учун ўзгача усулларни ишлаб чиқиш;
- рецептсиз бериладиган дори воситалари рекламасига бўлган талабларни ишлаб чиқиш;
- мустақил таълим олиш;
- қайд қилиш тартиби.
Дунё амалиётида шифокор рецептисиз олинган, ножўя таъсири жуда кам бўлган дори воситаларнинг ҳаммаси “Уй аптекаси” номини олган. Дорихона шахобчаларида фақат рецептсиз сотиладиган дори воситаларни ва айрим парафармацевтик турдаги маҳсулотларни савдосини амалга ошириш кўзда тутилади.
Рецептсиз дори воситаларни савдоси одатда дорихонада алоҳида бўлим ташкил этиб олиб борилади. Бу бўлим савдо залида жойлашади ва жиҳозланиши санитария ва техник меъёр талабларига мос бўлиши керак. Дорихона ассортиментини яққол кўрсатиш ва реклама қилиш учун савдо залида алоҳида витринали стол очиш мумкин.
Бўлимни фармацевт бошқаради, бўлимда олий ва ўрта маҳсус маълумотли фармацевтлар ишлайди.
Тиббий буюмлар ҳам дорихона ассортиментида муҳим ўрин тутади: