Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги самарқанд иқтисодиёт ва сервис институти

2. Аҳолининг ижтимоий-маданий ва демографик 
хусусиятлари 
Ижтимоий таҳлилнинг биринчи босқичи лойиҳа йўналтирилган 
аҳоли гуруҳи, унинг миқдори ва таркибини аниқлашдан иборат. 
Лойиҳа йўналтирилган аҳолининг турмуш тарзи кўпинча уни 
ишлаб чиқувчи кишиларнинг турмуш тарзидан фарқ қилади. Шу 
туфайли режалаштириш жараёнларига маҳаллий аҳоли жалб 
этилмаса, лойиҳа маҳаллий шароитга мос келмаслиги мумкин. 
Маҳаллий шароитларни билмаслик, бу тўғрида бир гуруҳ шахслар, 
хусусан, йўлбошчиларнинг интервью йўли билан олинган фикрига 
кўра иш юритиш аҳоли кўпчилик табақалари қарашларининг 
эътиборидан четда қолишига олиб келади. 
Шаҳар ҳамда қишлоқ жойларидаги оилавий хўжаликлар 
таркиби тўғрисида тўғри тасаввурга эга бўлиш ҳам катта куч талаб 
этади. Шаҳар жойлари учун мўлжалланган айрим лойиҳаларда бу 
ерларда оила аъзолари қишлоқ жойларида муҳим роль ўйновчи 
ижтимоий қўллаб-қувватлаш тизимидан бутунлай алоқасини узган 
деб қаралган. Аслида кам таъминланган шаҳар оиласи тез ўзгариб 
турувчи ижтимоий коалиция ҳисобланади. Иқтисодий ва сиёсий 
шароитлар ўзгариши таъсирида бу оила болалари бир уй 
хўжалигидан бошқасига ўтиб турадилар, бошқа аъзолари эса бойроқ 
қариндошлариникига кўчиб ўтадилар. Бундай ўзгаришлар оила 
аъзолари сонининг ўзгариб туришига мослаша оладиган уй-жой 
майдонини талаб этади. 

---

144 
Кўпчилик шаҳар оилалари ўз даромадларининг каттагина 
қисмини қариндошларидан ёрдам тариқасида оладилар. Шундай йўл 
билан ижтимоий ҳимоя тизими яратилади ва минимал зарур 
истеъмол даражаси таъминлаб турилади. Уй-жой қурилиши 
лойиҳалаштирилганда бу жиҳатлар эътиборга олиниши керак. Агар 
лойиҳа аҳолини кўчиришни кўзда тутса, уларнинг ижтимоий 
маданияти ва демографик хусусиятларини эътиборга олиши зарур. 
Мажбурий кўчириш ўзига хос ижтимоий муаммоларни келтириб 
чиқаради. У ожизлик, бегоналик туйғуларини туғдиради ҳамда 
ижтимоий бирдамлик ва гуруҳ ишлаб чиқариш потенциали 
пасайишига олиб келади. 
Кўчириш дастурлари уй-жой билан таъминлаш, товон пули 
тўлаш, ишга жойлаштириш тадбирлари билан бир қаторда, кишиларга 
уларнинг турмуш даражалари яхшиланишини кафолатлаши керак. 
Кўп ҳолларда лойиҳа таъсир кўрсатадиган аҳоли (айниқса, 
қишлоқ жойларида) ресурслар ва мавжуд чекловларни ҳисобга олган 
ҳолда уюшган бўладилар. Бунда мулк ҳуқуқи ва ер ҳамда сувдан 
фойдаланиш ҳуқуқлари муҳим аҳамиятга эга. Уюшмаларнинг бошқа 
бир ташкилий элементи ресурсларни биргаликда ва индивидуал 
бошқариш усуллари, капиталга эга бўлиш характери, ишчи кучини 
мавсумий таклиф этиш, меҳнат тақсимоти, рағбатлантириш тизими, 
маҳаллий ишлаб чиқариш уюшмаларининг типлари, савдо ва ҳукумат 
муассасалари билан ўзаро муносабатлар ҳисобланади. Бир қанча 
камчиликларга эга бўлишига қарамасдан бу ташкилий элементларни 
доимо ҳисобга олиб бориш керак, чунки улар лойиҳа тузиш учун асос 
бўлади.