Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги самарқанд давлат университети

(2.4.2)
Бу ерда
: 
хi
к
ф
в
И
.
.

- муайян тадбир ўтказиш ҳисобига иш вақти 
фондининг нисбий қисқартириш фоизи. 
Ушбу омиллар ҳисобига ишчиларнинг ўртача йиллик 
маҳсулот ишлаб чиқаришнинг ўзгаришини 
)
(
.
.
хi
и
ч
и
И

аниқлаш учун, 
ўртача соатлик маҳсулот ишлаб чиқаришни 
)
(
.
хi
ч
и
С

битта ишчининг 
ҳақиқатда ишлаган вақт миқдорига (И
к.с
) кўпайтирилиб ҳисоблаб 
топилади: 

---

114 
к.с
и.ч
.
.
И
х i
х i




C
И
и
ч
и
(2.4.3)
Ишчиларнинг ўртача йиллик маҳсулот ишлаб чиқаришга 
)
Й
(
хi
и.ч

ушбу омилларнинг таъсирини аниқлаш учун ўртача йиллик 
маҳсулот ишлаб чиқаришнинг ўзгаришини 
)
(
.
.
хi
и
ч
и
И

ҳақиқатдаги 
ишчилар сонининг умумий ходимлар сонидаги салмоғига (Х
и.с
) 
кўпайтириб топилади: 
и.с
и.ч.и
.
Х
И
хi




хi
ч
и
Й
(2.4.4) 
Ушбу омилларнинг маҳсулот ишлаб чиқариш ҳажмининг 
ўзгаришига 
)
(
.
хi
ч
и
М

таъсирини аниқлаш учун 2 турдаги ҳисоблаб 
чиқариш усулидан фойдаланиб топилади, яъни: 
1. Ишчиларнинг ўртача йиллик маҳсулот ишлаб чиқариш i-
омил ҳисобига ўзгаришини 
)
(
.
хi
ч
и
Й

ҳақиқатдаги ишлаб чиқариш 
ходимлари (Х
с
) сонига кўпайтириб аниқланади: 
с
и.ч
.
Х
Й
хi




хi
ч
и
М
(2.4.5)
2. Ўртача соатлик маҳсулот ишлаб чиқариш даражасининг i-
омил ҳисобига ўзгаришини 
)
(
x i
и.ч
C

иш кунининг давомийлигига 
(И
к.д
), ишчининг ўртача ишлаган кунлар сонига (И
к
), ишчиларнинг 
умумий ходимлар салмоғига (Х
и.с
) ва ишлаб чиқариш ходимлари 
сонига (Х
с
) кўпайтириш асосида ҳисоблаб топилади: 
с
с
и
ч
и
Х
Х
C
М
хi







.
к
к.д
и.ч
.
И
И
хi
(2.4.6)
Шундай қилиб, корхоналарда меҳнат унумдорлиги даражаси 
ишлаб чиқарилган маҳсулот сифатида аниқланади. У албатта 
меҳнат унумдорлиги(маҳсулот ишлаб чиқариш)ни бошқа корхона-
лар билан ўзаро турли даврларда (ой,чорак,йил) динамик ўзгари-
шини, корхоналарнинг фаолият самарадорлигини ва умумий 
меҳнат унумдорлиги даражалари ўзгаришини таққослаш имконини 
беради. 
Меҳнат унумдорлигини ўзгаришига таъсир этувчи омилларни 
тартиблаш (классификациялаш) асосида ўзгариш сабабини аниқ-
лаш имконини беради. Омилларннг меҳнат унумдорлигига таъ-
сирини таҳлил қилиш: ҳар бир омилнинг таъсирини аниқ баҳолаш 
(бевосита ва билвосита меҳнат унумдорликни оширишдаги ўрни) 
имконини беради. Таъсир қилувчи омилларни тартиблаш меҳнат 
унумдорлиги ўзгаришига таъсир доирасини иқтисодий таҳлил 
қилиш имкониятини бермоқда. 
Юқорида келтирилган 2.4.2-жадвал таҳлил маълумотидан 
кўриш мумкинки, умумий ходимларда ишчилар салмоғининг 

---

115 
ўзгариши меҳнат унумдорлигини 1,70 млн.сўмга ўзгартирган. Шу 
асносида, ишчи ишлаган кунлар сони ўзгариши, иш куни давом 
этишининг ўзгариши ва ўртача соатлик маҳсулот ишлаб чиқа-
ришининг ўзгариши каби омиллар мутлақ кўрсаткичлар тизимидан 
фойдаланган ҳолда ҳисоблаб чиқарамиз (2.4.3-жадвал). 
Корхонада ишчини ўртача йиллик маҳсулот ишлаб чиқа-
ришининг ўзгариш омилини аниқлашда ҳам ҳудди шундай ҳи-
соблаш усулидан фойдаланилади, унда битта ишчининг йил даво-
мида ишлаган кунлари сонига, иш кунининг ўртача давом этиши ва 
ўртача соатлик маҳсулот ишлаб чиқаришга боғлиқ бўлади: 

ч
и
д
к
ч
и
С
И
И
.
.
к
.
И


