Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги самарқанд иқтисодиёт ва сервис институти

Franchayz
  –  bu  mahsulot  va  tovarlarni  ishlab  chiqarishda  o‘zga 
korxonalarning  texnologiya,  algoritm,  formula  va  boshqa  tashqi  ko‘rinishlaridan 
foydalanish  huquqi.  Bunday  huquq  asosan  boshqa  firma  yoki  boshqa  tuzilmalardan 
shartnomalar  asosida  sotib  olinadi.  Bozor  iqtisodiyotiga  o‘tish  hamda  erkin  raqobat 

---

266 
 
muhiti  vujudga  kelishi  munosabati  bilan  ishlab  chiqarish  va  xizmat  ko‘rsatish 
sohalarida raqobatbardoshlikni ta’minlashda nomoddiy aktivlarni o‘rni ko‘tarilib, ular 
roli  borgan  sari  oshib  boradi.  Barcha  turdagi  nomoddiy  aktivlarni  tashkil  etish  o‘z 
navbatida  investitsiyalarni  talab  etadi.  Moddiy  mulk  ob’ektlaridek,  nomoddiy 
aktivlarni  tashkil  etish  va  doimiy  tarzda  yangilab  borish  muayyan  sarf-harajatlarni 
talab etadi.  
 
Nomoddiy  aktivlar  muayyan  vaqt  birligida  ishlab  chiqarishni  boshqaruvchi, 
tovar  mahsulotni  ilgari  surishda,  mahsulot  tannarxini  pasaytirishda,  umuman 
kapitallashuvni ta’minlashda erkin raqobat muhitida juda ham qo‘l keladigan aktivlar 
qismi  hisoblanadi.  Investitsiyalarni  bir  qismi  korxona,  xo‘jalik  yuritish  sub’ekti 
tomonidan  asosiy  kapitalni  tiklash,  yangilash,  kengaytirish  va  muntazam 
modernizatsiyalashga  qaratilsa,  ikkinchi  qismi  nomoddiy  aktivlar  majmuasini 
kengaytirishga,  fan-texnika  taraqqiyoti  yutuqlarini  joriy  etishga,  nou-xaulardan 
foydalanish huquqlarini qo‘lga kiritish hamda korxona salohiyatini oshirishga, uning 
obro‘-e’tibor  qozonishiga,  yuqori  imidjga  ega  bo‘lishiga  qaratiladi.  Investitsiyalarni 
yana bir qismi aylanma mablag‘larni tashkil etishga, ularni to‘ldirishga qaratiladi. 
 
Nomoddiy  aktivlarga  investitsiyalar  keskin  raqobat  muhitida  ishlab  chiqarish, 
xizmat  ko‘rsatish  sohalarida  yetishtirilgan  tovar  mahsulot  va  xizmatlarni  ilgari 
surishni,  ular  aylanma  muddatini  qisqartirishni,  iste’molchilarga  qisqa  muddatlarda 
yetkazilishini  ta’minlaydi,  ko‘maklashadi.  Nomoddiy  aktivlar  raqobatbardoshlikni 
yangi  texnologiya,  mahsulot  patentlari,  litsenziyalar  va  boshqa  nomoddiy  aktivlar 
turlarini  harid  yetish  yo‘li  bilan  xo‘jalik  yuritish  sub’ekti  faoliyatini  yangilanib 
borishga,  zamonaviylashtirishga  va  bozor  talablariga  javob  bera  oladigan  tovar  va 
xizmatlarni  yaratilishiga  zamin  yaratiladi.  Nomoddiy  aktivlarni  asosiy  turlari 
patentlar, litsenziyalar, savdo markalari, tovar belgilari franchayz, dasturlar ta’minoti, 
“gudvill”  va  boshqalar  kapitallashtiriladi  va  foydalanish  davri  mobaynida  so‘ndirib 
boriladi.