Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги самарқанд иқтисодиёт ва сервис институти

3.1-jadval 
O‘zbekiston Respublikasida chet el investitsiyalarini tartibga solish va jalb etish 
bilan shug‘ullanadigan rasmiy muassasalar 
 
Vazirlar Mahkamasining 
tashqi iqtisodiy faoliyatni 
muvofiqlashtirish 
departamenti 
Quyidagi joriy jarayonlarni muvofiqlashtiradi: 
-  investitsiya  faoliyatini,  birinchi  navbatda  chet  el  investitsiyalari 
bilan  amalga  oshiriladigan  loyihalarni  davlat  tomonidan  qo‘llab-
quvvatlash bo‘yicha zarur hukumat qarorlarini ishlab chiqish; 
- davlat boshqaruvi idoralari, vazirliklar, idoralar ishini tashkil etish. 
Iqtisodiyot vazirligi, 
Moliya vazirligi va boshqa 
tegishli vazirliklar  
Investitsiya siyosatini va dasturlarini ishlab chiqish 
O‘zbekiston Respublikasi-
ning xususiylashtirish, 
monopoliyadan chiqarish 
va raqobatni rivojlantirish 
Davlat  Qo‘mitasi 
Davlatga  tegishli  mulkni  xususiylashtirish  va  tasarruf  etish 
jarayonlarida chet el investitsiyalarini tartibga solish. 
Moliya Vazirligi 
Qarz siyosati va hukumat kafolatlarini berish
. 
Adliya Vazirligi 
Chet el investitsiyalari ishtirokidagi korxonalarni ro‘yxatga olish. 
Tashqi ishlar vazirligi 
Xorijiy  investorlarga  va  O‘zbekistonda  ishlayotgan  ajnabiy 
fuqarolarga vizalar berish. 
Ichki ishlar vazirligi 
Xorijiy  investorlarni 
va  O‘zbekistonda 
ishlayotgan  ajnabiy 
fuqarolarni turar joyi bo‘yicha ro‘yxatga olish. 
Davlat soliq qo‘mitasi 
Chet  el  investitsiyalari  ishtirokidagi  korxonalarni  soliqqa  tortish  va 
ularning bojxona bilan bog‘liq faoliyatini tartibga solish 

---

34 
 
Markaziy bank 
Konvertatsiya  tartib-qoidalarini,  shuningdek,  uning  o‘tkazilishini, 
valyuta mablag‘laridan foydalanishni tartibga solish, qarz siyosati. 
Tashqi iqtisodiy faoliyat 
milliy bank 
Tashqi  iqtisodiy  faoliyatga  bank  xizmati  ko‘rsatish  va  loyihani 
moliyalashni amalga oshirish. 
Tashqi iqtisodiy aloqalar, 
investitsiyalar va savdo 
vazirligi  
-Mamlakat  va  xorij  investorlarining  investitsiya  takliflari  to‘g‘risida 
ma’lumotlar bankini shakllantirish; 
-investitsiya muhitini o‘rganish; 
-xorijiy investorlarga axborot va boshqa xizmatlar ko‘rsatish; 
-investitsiya  loyihalarini  amalga  oshirishda  mamlakat  va  xorij 
investorlariga yordam ko‘rsatish; 
-chet  el  kapitali  ishtirokida  amalga  oshiriladigan  investitsiya 
loyihalarining bajarilishini kuzatish (monitoring); 
-xorijiy  investorlarga  davlat  ro‘yxatidan  o‘tilganidan  keyin  yuridik 
shaxs  sifatida  faoliyat  ko‘rsatishida  yordam  berish  (tovar  ishlab 
chiqaruvchilar palatasi bilan hamkorlikda). 
O‘zbekinvest eksport-
import milliy sug‘urta 
kompaniyasi 
Chet el investitsiyalarini investitsiya tavakkalchiligidan sug‘urtalash 
“O‘zbekinvestloyiha” 
milliy injiniring 
kompaniyasi 
Dastlabki  texnik-iqtisodiy  asoslamani  va  investitsiya  loyihalari 
texnik-iqtisodiy asoslamalarini tayyorlash 
Davlat mulki qo‘mitasi 
huzu-ridagi qimmatli 
qog‘ozlar bozori faoliyatini 
muvofiq-lashtirish va 
nazorat qilish markazi  
Qimmatli  qog‘ozlar  bozorini  shakllantirish,  rivojlantirish,  nazorat 
qilish  va  tartibga  solish sohalarida  davlat  siyosatini  amalga  oshirish. 
Mamlakat va xorijiy emitentlarning qimmatli qog‘ozlarini sotib olish 
orqali majmua investitsiyalarini amalga oshirish. 
 
Ushbu  tizim  sub’ektlari  alohida  holda  faoliyat  yurita  olmasliklarini,  ular  bir-
birining faoliyatini to‘ldirgan holda investitsion faoliyatni samarali muvofiqlashtirish 
imkoniga ega ekanligini jadval ma’lumotlari orqali kuzatish ham mumkin.  
Aytish  joizki,  hozirgi  sharoitda  investitsiya  faoliyatini  muvofiqlashtirish 
mexanizmlari, birinchi navbatda, barcha xo‘jalik yuritish bosqichlarida jamg‘armalar 
o‘sishi sur’atlarini rag‘batlantirish va iste’mol darajasini pasaytirishga yo‘naltirilgan 
bo‘lishi  kerak.  Iqtisodiyotdagi  yuridik  va  jismoniy  shaxslardan,  chet  ellik 
investorlardan undiriladigan soliqlarni tartibga soluvchilik funksiyasini amal qilishini 
kuchaytirish  orqali  erishish  mumkin.  Investitsiya  faoliyatini  taribga  solish  tizimi 
doirasida  soliqlarning  rag‘batlantiruvchi  funksiyalarini  kuchaytirish  investitsiyalarni 
moliyalashtirishda bozor mexanizmlari rolini kengaytirishga olib keladi. To‘g‘ridan-
to‘g‘ri  chet  el  sarmoyalari  oqimini  kengaytirish  maqsadida,  chet  ellik  investorlarni 
ishlab  chiqarish  quvvatlarini  o‘zlashtirgunlariga  qadar  barcha  ko‘rinishdagi  bojxona 
to‘lovlari,  soliqlar,  yig‘imlardan  ozod  qilish  maqsadga  muhim  ahamiyat  kasb  etishi 
mumkin. Investsiyalarni qabul qiluvchi mamlakatda ko‘p ukladli iqtisodiyotni barpo 
etishda investitsiya faoliyatini davlat tomonidan tartibga solishning asosiy vazifasi – 
ularning maqbul nisbatlarini muvofiqlashtirish, hammasiga teng huquqiy sharoitlar va 
hayotda amalga oshirish uchun kafolatlar yaratib berishdan iboratdir.  
O‘zbekistonda  olib  borilayotgan  investitsiya  siyosati  natijasining  qanday 
samara  berishi  mamlakatdagi  investitsion  faoliyatning  rivojlanish  holati  bilan 
belgilanadi. Shu sababli, odatda, har qanday investitsiya siyosatining maqsadi mavjud 
investitsiya  faoliyatining  rivojlanish  istiqboliga  qaratiladi.  Bu  maqsad  o‘zida 
davlatning  investitsiya  faoliyatini  muntazam  ravishda  tartibga  solish  vazifasini  ham 

---

35 
 
mujassam etadi. Davlat tomonidan investitsiya faoliyatini tartibga solish ma’lum bir 
maqsadlarni amalga oshiradi: 
- investorlarni rag‘batlantirish, milliy iqtisodiyotga xorijiy investitsiyalarni jalb 
etish; 
- mamlakat kesimida investorlarning huquq va manfaatlarini himoya qilish; 
- ichki investorlar manfaatlarini, yuzaga chiqarish va ularni himoyalash.  
Mamlakatda  investitsiya  faoliyatini  tartibga  solishning  zaruriy  asosi  bo‘lib, 
davlat  qonunchiligi,  huquqiy  asosni  shakllantirish  hisoblanadi.  Davlat  investitsiya 
faoliyatini tartibga solish bilan birga bevosita o‘zi ham unda ishtirok etadi. Bunda u: 
-  davlat  investitsiya  dasturlarini  qabul  qilish  va  ularni  respublika  byudjetidan 
moliyalashtirish; 
-  yirik  investitsiya  loyihalarini  moliyalashtirish  uchun  to‘lovlilik,  muddatlilik 
va  qaytarib  berish  tamoyillari  asosida  respublika  byudjetining  markazlashgan 
investitsiya resurslarini taqdim etish; 
-  investitsiya  loyihalarini  amalga  oshirish  uchun  jalb  etilgan  kreditlar  uchun 
davlat kafolatini taqdim etish; 
- investitsiya loyihalarining davlat kompleks ekspertizasini olib borish; 
- mahalliy va xorijiy investorlar uchun konsessiyalar taqdim etish kabilar bilan 
investitsiya faoliyatida qatnashadi. 
Shunday  qilib  investitsiya  faoliyatini  muvofiqlashtirish  uning  muhim 
yo‘nalishlarida  qulay  sharoitlar  yaratishga  qaratilgan,  avvalom  bor,  ijtimoiy 
rivojlantirish,  ishlab  chiqarishni  texnik  jihatdan  takomillashtirish,  yangilik  va 
ixtirolarni tatbiq etish asosida ijtimoiy talablarni qondirishga qaratiladi. 
Investitsiya  faoliyatini  tartibga  solish,  huquqiy  nuqtai  nazaridan,  turli 
mulkdorlar  o‘rtasida  moddiy  va  nomoddiy  aktivlarni  takror  ishlab  chiqarish 
xususidagi  o‘ziga  xos,  murakkab,  ijtimoiy  zarur  iqtisodiy  (investitsiya) 
munosabatlarini  shakllantirish  me’yorlarni  nazarda  tutadi.  Investitsiya  jarayonining 
barcha sub’ektlari – chet ellik investitsiyalardan boshlab, davlat, yuridik va jismoniy, 
shu  jumladan  chet  ellik  shaxslar  (rezidenilar  va  norezidentlar)gacha  bu 
munosabatlarning  ishtirokchilariga  aylanadilar.  Huquqiy  nuqtai  nazardan  chet  el 
investitsiyalari boshqa davlat hududida kapitalga egalik qilish, undan foydalanish va 
tasarruf etish bilan bog‘liq. Iqtisodiy nutqtai nazadan esa ularning hududiy, zamon va 
makondagi harakat shakllari foyda olish maqsadida ko‘pdan-ko‘p qo‘shimcha risklar 
bilan to‘qnashish ehtimoliga ega bo‘ladi.  
Aytish 
joizki, 
investitsiya 
munosabatlarining 
mohiyati 
bu 
faoliyat 
ishtirokchilari  doirasida  va  darajasida  o‘z  ifodasini  topadi.  Investitsiya  faoliyati 
rivojlanishining  ob’ektiv  sharoitlarini  aks  ettiradigan  alohida  investitsiya 
munosabatlarining mavjudligi tartibga solishning mustaqil predmeti bo‘lishini taqazo 
qiladi.  Huquqiy  nuqtai  nazaridan  investitsiya  faoliyatini  tartibga  solish  umumiy 
huquqiy  va  xususiy  huquqiy  tartibga  solish  me’yorlarini  qamrab  oladi.  Bu 
me’yorlarning  birligi  ijtimoiy  va  alohida  investitsiya  munosabatlarini  harakteri  va 
mohiyatini ifoda  etadi  hamda ularni  tartibga  solish usuliga  aylanadi. Tartibga  solish 
usullari  huquq  me’yorlarini  ham  alohida,  ham  ijtimoiy  zarur  investitsiya 
munosabatlari harakteriga o‘ziga xos tarzda ta’sir ko‘rsatish yo‘llaridan iborat. 
Investitsiya  faoliyati  predmetining  ko‘p  ukladli  iqtisodiyotini  barpo  etish 
davridagi  ahamiyati  bu  faoliyatni  huquqiy  jihatdan  tartibga  solish  to‘g‘risidagi 
qonunlar  qabul  qilinishini  talab  qiladi.  Respublikada  investitsiya  faoliyatini  davlat 

---

36 
 
tomonidan  tartibga  solish,  birinchi  navbatda,  davlatning  iqtisodiy,  ilmiy-texnikaviy 
va  ijtimoiy  siyosatini  amalga  oshirish  maqsadlarini  ko‘zlaydi.  Investitsiya 
munosabatlarining  davlat  tomonidan  tartibga  solinishi  huquqiy  sharoitlar  yaratish, 
ushbu faoliyatni yuritish uchun kafolatlar berish, u faoliyat sub’ektlarini sug‘urtalash 
va boshqa vositalar orqali ijtimoiy yoki davlat manfaatlarini amalga oshirish yo‘lida 
tashkil etiladi.  
Investitsiya  faoliyatini  davlat  tomonidan  tartibga  solishda  asosiy  vazifalar: 
ijtimoiy va xususiy manfaatlarni; ayrim mamlakatlar, korporatsiyalar, xalqaro moliya 
institutlari,  yakka  investorlar  manfaatlarini  to‘g‘ri  aniqlash;  ularning  o‘zaro  maqbul 
nisbatlarini  kelishib  olish;  ularni  hayotda  ro‘yobga  chiqarishning  teng  huquqiy 
sharoitlari  va  kafolatlarini  belgilashdan  iborat.  Ma’lumki,  investitsiya  faoliyati 
kapital, 
tadbirkorlik, 
moliya, 
innovatsiya, 
ijtimoiy, 
iste’mol  va  boshqa 
investitsiyalarning  hamma  turlari  bilan  bog‘liq  bo‘lib,  odatda,  soliqlarning  fiskal 
(xazinani to‘ldirish) va tartibga solish funksiyalaridan foydalanish yo‘li bilan amalga 
oshiriladi.  Investitsiya  faoliyatini  davlat  tomonidan  tartibga  solishda  quyidagi 
usullardan foydalaniladi: 
-  investorlarning  erkin  faoliyat  yuritishlari  uchun  huquqiy  asoslarni  yaratish, 
mustahkamlash, takomillashtirib borish; 
- pul-kredit siyosati orqali; 
- vayulta siyosati orqali; 
- amortizatsiya siyosati orqali; 
- narx siyosati orqali; 
- dotatsiyalar, subsidiyalar tizimi orqali; 
-  byudjet-soliq  siyosati,  jumladan,  fiksal  siyosat,  turli  soliqlardan  imtiyozlar 
berish, soliq kreditlari orqali; 
- davlat kafolatlari tizimi orqali; 
- chet ellik va mahalliy investorlarning huquqlarini himoya qilish; 
-  ayrim  tarmoq,  soha,  hududlar  va  ulardagi  ob’ektlarni  davlat  o‘z  nazoratida 
saqlab qolish, investitsiyalash orqali va shu kabilar. 
Investitsiya faoliyatining davlat tomonidan tartibga solinishi huquqiy sharoitlar 
yaratish,  ushbu  faoliyatni  yuritish  uchun  kafolatlar  berish,  u  faoliyat  sub’ektlarini 
sug‘urtalash  va  boshqa  vositalar  orqali  ijtimoiy  yoki  davlat  manfaatlarini  amalga 
oshirishni ko‘zlaydi.