Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги самарқанд иқтисодиёт ва сервис институти

8.3-jadval 
O‘zbekiston iqtisodiyoti uchun 
ICOR
 ko‘rsatkichlari
62
   
 
Yillar 
Yalpi investitsiyaning 
yalpi ichki mahsulotga 
nisbati, foiz hisobida 
YAIMning 
qo‘shimcha o‘sish 
sur’ati, foiz hisobida 
ICOR (YAIM qo‘shimcha 
o‘sishining kapital 
sig‘imkorligi) 
2012 
25 
8,5 
2,7 
2013 
23,9 
8,3 
3,01 
2014 
22,9 
8,2 
2,9 
2015 
23 
8 
2,8 
2016 
23,3 
8,1 
2,8 
2017 
23,4 
8,0 
2,9 
 
Tahlil  etilayotgan  davrda  YAIMning  kapital  sig‘imkorligini  aks  ettiruvchi 
ICOR  samaradorligi  ko‘rsatkichi  Jahon  banki  ma’lumotlariga  ko‘ra,  ushbu 
ko‘rsatkich rivojlangan mamlakatlarda 2,4 ga teng
63
. 2017 yilga kelib bu ko‘rsatkich 
2,9 ni tashkil  etdi. 
ICOR
 koeffitsiyentini  hisoblash  uslubiyotiga  asoslanib, daromad 
o‘sishining  kapitalga  nisbati  ko‘rsatkichi  o‘tgan  yilgi  yalpi  investitsiyalarning 
(YAIMga  nisbatan  foizda)  joriy  yildagi  YAIMning  o‘sish  sur’atiga  nisbati  sifatida 
aniqlanadi.  Lo‘nda  qilib  aytganda,  o‘tgan  yilgi  investitsiyalar  hajmi  joriy  yildagi 
YAIMning  o‘sishida  o‘z  natijasini  beradi.  Jahon  amaliyotida  iqtisodiy  o‘sishning 
ijobiy  sur’atini  ta’minlash  uchun  bu  ko‘rsatkichning  nisbati  3/1  hisoblanadi.  Bu 
ko‘rsatkich  qanchalik  kichik  bo‘lsa,  shunchalik  ahamiyatli  (ijobiy)  hisoblanadi. 
Investitsiya  mablag‘lari  samaradorligini  aniqlab  beruvchi  ko‘rsatkichlar  va  ularning 
tizimlari  talaygina.  Ular  ichida  hisoblanishi  nuqtai  nazaridan  qulay  bo‘lgan 
ICOR
 
ko‘rsatkichidan,  mamlakatimiz  iqtisodiyotiga,  umuman,  real  sektorga  yo‘naltirilgan 
investitsiyalar samaradorligini aniqlashda foydalanamiz. 
Mamlakatning  investitsiya  muhitini  baholash  borasida  turli  nazariy  va  amaliy 
yondashuvlar  mavjud.  Ushbu  yondashuvlar  bir-biridan  investitsiya  muhitini  tashkil 
etuvchi  omillarni  to‘liq  yoki  qisman  qamrab  olishi  bilan  farq  qiladi.  Aytish  joizki, 
“Standart  &  Poor’s”,  “Moody’s”  va  “Fitch  ibca”  jahondagi  eng  yirik  reyting 
agentliklardan  hisoblanib,  ular  emitentning  qarz  majburiyatlarini  ko‘rsatilgan 
muddatda va to‘laqonli bajara olish imkoniyatlari va emitentlarning kredit bera olish 
qobiliyatiga  baho  beradilar.  Agentliklar  tomonidan  ishlab  chiqilgan  va  tuzilgan 
reytinglar mamlakat investitsiya muhitini ma’lum darajada baholash imkonini beradi. 
Masalan,  “Standart &  Poor’s”  uslubiyotiga  ko‘ra,  uzoq  muddatli  reyting  eng  yuqori 
 
62
 Jadval O‘zbekiston Davlat statistika qo‘mitasining ma’lumotlari asosida tuzilgan. 
63
 Vaxabov A.V., Xajibakiev Sh.X., Muminov N.G. Xorijiy investitsiyalar. O‘quv qo‘llanma.  – T.: «Moliya», 2010. – 
B. 170.
 

---

125 
 
“AAA”  ko‘rsatkichidan  eng  quyi  “D”  ko‘rsatkich  oralig‘ida  o‘zgarib  boradi.  “AA” 
dan “CCC” ko‘rsatkichigacha bo‘lgan oraliq reytingi “musbat” (+) yoki “manfiy” (-) 
belgilar  bilan  to‘ldirib  borilishi  mumkin  va  ular  asosiy  ko‘rsatkichlarga  tegishli 
bo‘lgan  oraliq  ko‘rsatkichlar  hisoblanadi.  Qarz  majburiyatlarini  bajarish  sifati 
reytingning quyidagi ko‘rsatkichlari orqali baholanadi: 
–  AAA  –  qarz  majburiyatlarini  ko‘rsatilgan  muddatda  va  to‘liq  bajarishning 
eng yuqori qobiliyatini aks ettiradi; 
–  AA  –  qarz  majburiyatlarini  ko‘rsatilgan  muddatda  va  to‘liq  bajarishning 
yuqori qobiliyatini anglatadi; 
– A – qarz majburiyatlarini o‘z vaqtida va to‘liq bajarishning nisbatan yuqori 
qobiliyati,  ammo  tijorat,  moliya  va  iqtisodiy  sharoitlardagi  salbiy  o‘zgarishlar 
ta’sirini ifodalaydi; 
–  BBB  –  qarz  majburiyatlarini  o‘z  vaqtida  va  to‘liq  bajarishning  etarli 
darajadagi  qobiliyati  bo‘lib,  moliya  va  iqtisodiy  sharoitlardagi  salbiy  o‘zgarishlar 
ta’sirining yuqori darajada sezilishini ifodalaydi; 
– B – moliya va iqtisodiy sharoitlardagi salbiy o‘zgarishlar  ta’sirining keskin 
sezilishi  hamda  qarz  majburiyatlarini  ko‘rsatilgan  muddatda  va  to‘liq  bajarish 
imkonining mavjudigini bildiradi; 
–  CCC  –  emitentning  qarz  majburiyatlarini  bajarmaslik  ehtimolining 
mavjudligi  bo‘lib,  qarz  majburiyatlarining  o‘z  vaqtida  bajarilishi  qulay  tijorat, 
moliyaviy va iqtisodiy shart-sharoitlar bilan belgilanadi; 
–  CC  –  hozirgi  davrda  emitentning  qarz  majburiyatlarini  bajarmaslik 
ehtimolining yuqori ekanligini ifodalaydi; 
–  C  –  emitentga  nisbatan  bankrotlik  yoki  protsedurasi  qo‘zg‘atilgan  holda 
to‘lovlar yoki qarz majburiyatlarining bajarilishi davom etayotganligini bildiradi; 
–  CD  –  boshqa  qarz  majburiyatlarini  ko‘rsatilgan  muddatda  va  to‘liq 
to‘lanayotgan  sharoitda  ushbu  qarz  majburiyati  bo‘yicha  tanlanma  defolt 
mavjudligini aks ettiradi; 
– D – qarz majburiyatlari bo‘yicha defoltni ifodalaydi. 
–  “AAA”,  “AA”,  “A”  va  “BBB”  kategoriyalari  reytingi  investitsion  klass 
reytinglari  hisoblanib,  “BB”,  “B”,  “CCC”,  “CC”  va  “C”  kategoriyalari  reytingi 
spekulyativ  klassga  ma’lum  darajada  kiradi.  Kredit  reytinglarini  ishlab  chiqishning 
asosiy tashkiliy qismi ularning o‘zgarishini prognozlash hisoblanadi.  
Prognozning  quyidagi  tavsiflari  keng  qo‘llaniladi:  “ijobiy”  (reytingning 
ko‘tarilishi  ehtimoli),  “salbiy”  (reytingning  pasayishi  ehtimoli)  va  “barqaror” 
(reytingning  o‘zgarishi  kuzatilmaydi).  Reyting  agentliklari  tomonidan  reyting 
o‘zgarishi  tendensiyalarini  aniqlash  murakkab  bo‘lgan  holatda  “rivojlanayotgan” 
prognoz tavsifidan foydalaniladi va u reytingning ko‘tarilishi yoki pasayishi ehtimoli 
borligini anglatadi.