Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги самарқанд иқтисодиёт ва сервис институти

2  –  savol  bayoni.
  Mamlakatimizga  ichki  va  tashqi  manbalar  hisobidan 
investitsiyalarni  jalb  etish  hisobiga  iqtisodiyotni  modernizatsiyalash  jadal  sur’atlar 
bilan  davom  etmoqda.  Investitsiyalarni  jalb  etish  va  ulardan  samarali  foydalanishda 
rivojlangan  sanoatlashgan  mamlakatlar  tajribalariga  tayangan  holda  investitsiya 
siyosatini  amalga  oshirishda  quyidagi  uch  prioritetli  yo‘nalishga  alohida  e’tibor 
berilmoqda: 
- import o‘rnini bosish strategiyasini rivojlantirish; 
- tayanch tarmoqlar va eksport salohiyatining mustahkamlash; 
- ilmtalab sohalar va innovatsion ishlanmalarni rivojlantirish. 
Investitsiyalarni  jalb  etishda  e’tiborli  jihat  Koreya  Respublikasining 
investitsiya 
strategiyasida 
namoyon 
bo‘ladi. 
Ushbu 
mamlakat 
xorijiy 
investitsiyalardan  samarali  foydalanishda  shunday  siyosat  olib  borganki,  bunda 
Janubiy  Koreyaga  boshqa  rivojlangan  mamlakatlardan,  xususan  AQSH  va 
Yaponiyadan  investitsiyalar  jalb  qilishda  ulardagi  samarali  menejment  uslublari  va 
ishlab  chiqarish  texnologiyasini  o‘ziga  tatbiq  qilishga  intilgan.  Malayziyaning 
investitsiya  siyosatida  esa  ustuvor  jihat  investitsiyalarni  qayta  ishlash  sanoatiga 
yo‘naltirish  bo‘lib  hisoblanadi
40
.  Ushbu  mamlakatda  investitsiyalarni  ilmtalab  va 
yuqori  texnologiyalarga  asoslangan  ishlab  chiqarish  sohalariga,  jumladan, 
nanotexnologiyalar,  yuqori  malakali  xizmatlar  kabi  sohalarga  yo‘naltirilmoqda. 
Xususiy  sektorning  o‘zida  investitsiyalarning  yillik  o‘rtacha  o‘sishi  11-12  foizni 
tashkil  etmokda.  Ularning  umumiy  investitsiyalar  hajmidagi  salmog‘i  50  foizdan 
ortiq bo‘lib, so‘nggi besh yil mobaynida xususiy investitsiyalarning umumiy miqdori 
95  milliard  AQSH  dollaridan  oshib  ketgan.  Malayziyada  sanoatni  rivojlantirishning 
bosh rejasiga asosan investitsiyalar sohasida quyidagi vazifalar belgilab olingan: 
-  investitsiyalarni  jalb  etish  orqali  yuqori  qo‘shimcha  qiymatga  ega  bo‘lgan 
mahsulot  ishlab  chiqarishni  jadallashtirish  va  ilg‘or  texnologik  tarmoqlarni 
rivojlantirish; 
-  sanoatning  ustuvor  tarmoqlari  rivojlanishiga  ko‘maklashishб  sanoatga  ilg‘or 
texnologiyalarni,  jumladan,  biotexnologiyalar,  nanotexnologiyalar,  simsiz  uzatish 
texnologiyalari,  mikroelektromexanik  tizimlari,  lazer  texnologiyalarini  tatbiq  etishni 
yanada kengaytirish;  
-  sanoatning  o‘sishida  mehnat  unumdorligi  omilining  rolini  oshirish,  milliy 
sanoatning xalqaro mehnat taqsimoti tizimiga integratsiyalashuvini chuqurlashtirish; 
- ilmiy tadqiqot va tajriba-konstruktorlik ishlanmalarini yanada rivojlantirish va 
ularni sanoatga tatbiq etishni davlat tomonidan qo‘llab-quvvatlash, iqtisodiy salohiyat 
va 
raqobatdoshlikni 
mustahkamlash 
maqsadida 
strategik 
hamkorlik 
va 
markazlashuvni rag‘batlantirish. 
Shu  bilan  birga,  Malayziyada  investitsion  jozibadorlikni  oshirish  maqsadida 
turli  soliq  imtiyozlari  joriy  qilingan  bo‘lib,  bunda  investitsiya  natijasida  olingan 
foydaning  faqat  30  foizi  dastlabki  5  yil  davomida  soliqqa  tortiladi.  Ayniqsa, 
hududlarning  rivojlanishini  qo‘llab-quvvatlash  yo‘nalishida  nisbatan  yaxshi 
rivojlanmagan shtatlarda faoliyat ko‘rsatuvchi investorlar foyda solig‘idan dastlabki 5 
yil davomida to‘liq  ozod  qilinadi. Yaponiyada ham investitsiya  siyosatining  ustuvor 
yo‘nalishi  yuksak  texnologiyalarga  asoslangan  va  resurs  tejovchi  ishlab  chiqarishni 
 
40
 http://www.ved.gov.ru/articles sayti ma’lumotlari asosida
 

---

109 
 
rag‘batlantirishga  qaratilgan.  Umuman  olganda,  Yaponiyaning  rivojlanishi  aynan 
ilmtalab sohalarning rivojlantirilishi hamda samarali ishlab chiqarish texnikalarining 
tatbiq  etilishiga  tayanadi.  Yaponiyaning  dastlabki  rivojlanish  davri  tajribasi  shuni 
ko‘rsatdiki,  nafaqat  yangilik  yaratish  uchun  kapital  zarur,  balki  kapitaldan 
foydalanish  uchun  ham  yangilik  zarur  bo‘ladi.  Ushbu  ikkala  yo‘nalish  bir-biri  bilan 
uzviy bog‘liq va o‘zaro bir-birini to‘ldirib turadi.  
Rivojlangan mamlakatlar investitsiya faoliyatida boy tajriba to‘plangan bo‘lib, 
undan 
O‘zbekiston 
amaliyotida 
foydalanish 
investitsiyalash 
amaliyotini 
takomillashtirish  va  investitsiyalarning  samaradorligini  oshirishga  qaratilgan  chora-
tadbirlarni  ishlab  chiqish  imkonini  beradi.  Bu  borada  bir  qator  rivojlangan 
mamlakatlarda  investitsiya  me’yorining  nisbatan  yuqori  va  barqaror  darajasiga 
erishilmoqda.  Yuqorida  keltirilgan  ayrim  chet  el  mamlakatlaridagi  investitsiya 
siyosatining  asosiy  yo‘nalishlari  mamlakatimizga  tatbiq  qilish  muayyan  ijobiy 
natijalarni  bermasdan  qolmaydi.  Ayniqsa,  Koreya  Respublikasi  investitsiya 
siyosatining  tajribasi  o‘zining  ahamiyatliligi  bilan  ajralib  turadi.  Bu  borada 
mamlakatimizda  ham  investitsiya  siyosatining  muhim  ustuvorliklaridan  biri  aynan 
xorijiy investitsiyalarni jalb qilishda uzoq muddatli loyihalar asosida ilg‘or texnika va 
texnologiyalar  kiritishga  qaratilgan.  Zero,  Birinchi  Prezidentimiz  alohida  ta’kidlab 
o‘tganidek,  "O‘zbekiston  o‘zining  mustaqil  taraqqiyoti  davrida  qisqa  muddatli 
spekulyativ  kreditlardan  voz  kechib,  chet  el  investitsiyalarini  uzoq  muddatli  va 
imtiyozli foiz stavkalari bo‘yicha jalb etish tamoyiliga doimo amal qilib kelmoqda"
41
. 
Shu bilan birga, investitsiyalardan samarali foydalanishda bir qator rivojlangan 
mamlakatlar tajribasi bilan tanishganda, investitsiyalar asosan ilg‘or texnologiyalarni 
joriy  etish,  innovatsion  loyihalarni  moliyalashtirish,  resurs  tejovchi  va  ekologik 
talofati  kam  bo‘lgan,  mehnat  unumdorligini  oshirishga  xizmat  qiluvchi  sohalarga 
yo‘naltirilayotganining guvohi bo‘lamiz. Iqtisodiyot va uning alohida tarmoqlarining 
investitsion  faolligi  yalpi  talabning,  kelajakda  esa,  milliy  ishlab  chiqarish  hajmi  va 
bandlik  darajasining  indikatori  hisoblanadi.  Biroq,  investitsion  jarayonlarni 
jadallashtirish  uchun  iqtisodiyot  va  uning  alohida  tarmoqlarida  iqtisodiy  vaziyatni 
aniq  tasavvur  qila  olish  kerak.  Investorlar,  har  doim,  investitsiya  qilinayotgan 
ob’ektning  salohiyatini  va  uning  kelajakdagi  rivojlanish  istiqbollarini  hisobga 
oladilar.  Iqtisodiyot  sektorlarining  investitsion  jozibadorligi  ko‘plab  omillarga 
bog‘liq va u alohida xususiyatga ega. Iqtisodiyot sektorida yuzaga kelgan vaziyatni 
baholash 
birinchi 
galda 
xal 
qilinishi 
lozim 
bo‘lgan 
muammolarni, 
nomutanosibliklarni  aniqlaydi.  Muammoli  nuqtalarga  o‘z  vaqtida  e’tiborning  jalb 
qilinishi xorijiy investorlar uchun ob’ektlar jozibadorligini oshirishga yordam beradi. 
Amaliyotda  investorlarning  maqsadi,  vazifalari  va  imkoniyatlaridan  kelib 
chiqqan  holda  u  yoki  bu  mamlakatda  muammolarning  ahamiyati  nuqtai  nazaridan 
iqtisodiyot  sub’ektlaridagi  investitsion  vaziyatni  baholash  bo‘yicha  bir  qancha 
uslubiy yondashuvlar mavjud. MDH, jumladan Rossiya, Ukraina kabi mamlakatlarda 
bu sohadagi ishlar Hukumat topshirig‘iga ko‘ra Xalqaro tiklanish va taraqqiyot banki, 
TACIS, USAID, British  &  American  Tobacco, Ernst  &  Young  kabi  ko‘plab xorijiy 
tashkilotlar,  xalqaro  auditorlik  kompaniyalarining  ekspertlarini  jalb  qilgan  holda 
amalga  oshirilgan.  Iqtisodiyotning  real  sektoridagi  vaziyatni  taqqoslama  hisob-
 
41
 
Karimov  I.A.  "Jahon  moliyaviy-iqtisodiy  inqirozi,  O’zbekiston  sharoitida  uni  bartaraf  etishning  yo’llari  va 
choralari"//T.:O’zbekiston, 2009, 9-bet.
 

---

110 
 
kitoblar yordamida tahlil qilish uchun turli tahliliy hisoblash va algoritmik matematik 
usullardan  foydalanilgan.  Mazkur  hisob-kitoblar  uchun  xorijiy  tajribalar  natijasida 
ishlab  chiqilgan  uch  omilli  modeldan,  investitsion  jozibadorlik  muammolari  bilan 
shug‘ullanuvchi  ko‘plab  xorijiy  va  mahalliy  auditorlik,  konsalting  firmalarining 
yuqori  malakali  mutahassislari  takliflaridan  foydalanildi.  Real  sektordagi  iqtisodiy 
vaziyatni  investitsion  jozibadorlik  darajasi  bo‘yicha  baholash  integrallashgan  hisob-
kitoblar asosida quyidagi ko‘rinishda o‘z ifodasini topgan:  
1 - rivojlanish istiqbollari,  
2 - faoliyat samaradorligi  
3 - investitsion hatarlar. Mazkur elementlarning har biri alohida indikatorlarni 
guruhlash yordamida tartibga solingan yahlit ko‘rsatkichlarni o‘zida aks ettiradi. 
1.