Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги самарқанд иқтисодиёт ва сервис институти

Erkin iqtisodiy zonalar turlari: 
 
№ 
Savdoga 
yo‘naltirilganlari 
Sanoat ishlab 
chiqarishga 
yo‘naltirilgan. 
Texnik zonalariga 
yo‘naltirilgan 
Servisga 
yo‘naltirilgan 
1 
Erkin bojxona 
Importni o‘rnini 
bosuvchi 
Texnopolis 
Offshor 
2 
Bond omborlari 
Eksport i.ch 
Texnopark 
Moliyaviy markazlar 

---

89 
 
3 
Erkin port 
Sanoat parklari 
Yangi va yuksak 
texnologiyalarni 
rivojlantiruvchi 
zonalar 
Bank xizmatlari 
4 
Erkin savdo zonasi 
Makiladoras 
 
Turistik xizmatlar, 
ekopark 
 
Vaqt  o‘tishi  bilan  sanoat  zonalari  o‘zgarib  bordi  ularning  hududlariga  nafakat 
tovarlar balki kamyob kam keltiriladigan, ularda ishlab chikarish faoliyati bilan ham 
shugullana  boshlashdi.  Natijada  sanoat  ishlab  chikarish  zonalari  paydo  buldi. 
Dastlabki  erkin  savdo  zonalari  xalkaro  savdoni  rivojlantirishga  karatilgan  siyosat 
vositasi  bulganligi  sababli,  ular  tovarlar  harakatining  xalkaro  yunalishlariga  yaqin 
joylashgan  mintakalarda  keng  yoyilgan.  Sanoat  ishlab  chikarish  zonalari  maxsus 
bojxona  rejimi  mavjud  bulgan  eksportga  muljallangan  yoki  importni  urnini 
koplaydigan  mahsulot  ishlab  chikariladigan  hududda  tuziladi.  Bu  hududlar  sezilarli 
darajada soliq va moliya imtiyozlaridan foydalanish rejimida davlat sanoatining eng 
ustivor  tarmoklarini  rivojlanishi  taminlaydi.  Bazan  pirovard  mahsulot  import 
uskunlar va texnologiyalar yordamida mahalliy xom ashyodan ishlab chikariladi.  
Ilmiy  texnologiya  zonalari  III  avlod  zonalaridir.  Hozirgi  adabiyotda  ularni 
texnoparklar  (AQSH)  texnopalislar  (Yaponiya)  deb  ataydilar.  Ularning  hududlarida 
yirik  ilmiy  tadqiqot  markazlari  Universitet  atrofida  joylashgan  ko‘p  bo‘lim  talab 
qiluvchi  firmalar  shaklida  ilmiy  va  ishlab  chiqarish  texnologik  faoliyati  birlashadi. 
Bunday  zonalar  barcha  moddiy  va  mexnat  resurslarini  yani  texnologiyani  sanoatga 
tezkor joriy qilish uchun safarbar etish maqsadida tuzildi. Eng mashxur texnopark bu 
Vellidir.  U  AQShning  Kaliforniya  shtatiga  yaqin  joylashgan  va  komppyuter 
hisoblash texnikasiga zarur bo‘lgan ehtiyot qismlarning 20 foizni yetkazib beradi. Bu 
zonada  20  ming  ishchi  xizmatchi  ishlaydi  va  bunday  zonalardan  AQShda  80  dan 
ortiq.  Yaponiyada  texnopolislar  20  dan  ortiq  Xitoyda  esa  20  ga  yaqin  yangi  va 
yuksak texnologiyalarni rivojlantirish mavjud.  
IV avlod-offshor zonalardir: ro‘yxatdan o‘tkazilgan korxonalar ishlab chiqarish 
faoliyati  bilan  shug‘ullanmasdan,  faqat  vositachilik  bilan  shug‘ullanadi.  Bank  va 
tijorat ishidagi  maxfiylik  eng  oliy  darajada. Xozir jaxonda  300  dan ortiq  markazlari 
bor.  Offshor  zonalari  mavjud  bo‘lgan  mamlakatlar  quyidagilar:  Lixtenshteyn, 
Panama,  Normand  orollari,  Men  oroli,  Antilp  va  Modeyra  orollari,  Liberiya, 
Shvesariya, Gibraltor, Malpta va Mavrikiydi. 
Erkin  iqtisodiy  zonalarning  umumiy  harakterli  tomoni  shundaki  ularda  ushbu 
mamlakatda  tadbirkorlarga  qo‘llanadigan  umumiy  rejimga  qaraganda  qulay  bojxona 
investitsion moliyaviy imtiyozlari va afzalliklarning mavjudligidir.  
Ushbu imtiyozlar 4 ga bo‘linadi: