Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги самарқанд давлат архитектура-қурилиш институти

Такрорлаш учун саволлар.

1. 
   Тайёр асфалтобетонли қоплама қандай талабларга жавоб бериши керак?
   
2. 
   Асфалтбетон қоришмасини тайёрлаш жараёнида нималар назорат қилинади?
   
3. 
   Минерал материалларни ва битумни ўлчаганда қандай назоратлар амалга оширилади?
   
4. 
   Қурилган қопламада нималар назорат қилинади ва қандай шартларда йўлдан намуна олинади?
   
5. 
   Сементбетон қоришма тайёрлаганда нималар назорат қилинади?
   
6. 
   Қоплама ва асосларни бетонлардан қурилганда қўшимча нималар текширилади?
   
7. 
   Йиғма темирбетон қопламалар қурилганда қўшимча нималар текширилади?
   
8. 
   Бетон қопламасини зичлашда нималарга еътибор берилади?
   

3-боб. Ўзбекистонда штрих - кодлаш тизими.
Режа:
3.1.1. Штрих- коддан фойдаланишдан мақсад.
3.1.2. Штрих - код марказининг вазифалари.
3.1.3. Штрих кодни қўллашдаги афзаллликлар.
3.1.4. Штрих - код намунасидаги белгилар ва оралиқлар.


Таянч сўзлар ва иборалар: товар, штрих код, ЕАН, бcлги, оралиқ, префикс, корхона, оригинал-маркет, сканер.
3.1.1. Штрих- коддан фойдаланишдан мақсад.
Баъзан бирор махсулот харид қилганимизда унинг кўринарли жойида ёки этикеткасида ќар хил қалинликдаги чизиқлар ва рақамлар билан белгиланган шаклларни кўришимиз мумкин. Уларга штрих-код номи берилган. Хўш, штрих-кодлар нима ва қачон пайдо бўлган?
Штрих-кодлардан махсулотларга нисбатан татбиқ этиш гояси илк бора 30-йилларда АҚШнинг Гарвард бизнес мактабида яратилган бўлиб, ундан амалда фойдаланиш бир неча ўн йиллардан сўнггина, яъни, 60-йиллардан бошланган. Штрих-кодларни дастлабки қўлловчилар темир йўлчилар бўлиб, шу усул орқали темир йўл вагонларини идентификациялашган. Микропроцессор техникасининг гуркираб ривожланиши 70-йиллардан бошлаб штрих-кодлардан кенг равишда фойдаланиш имконини яратди. 1973 йил АҚШда Махсулотнинг Универсал Коди (IPC) қабул қилиниб, 1977 йилдан бошлаб эса Европа Кодлаш Тизими ЕАN (European Article Numbering) таъсис этилди ва ќозирда ундан нафақат Европада, балки бошқа минтақаларда ќам кенг равишда фойдаланишмоқда.
Штрих-код кетма-кет алмашиниб келувчи қора (штрих) ва оқ (пробел) рангли, турли қалинликдаги чизиқлардан иборат бўлиб, бу чизиқларнинг ўлчамлари стандартлаштирилган. Штрих-кодлар махсус оптик қурилмалар - сканерлар ёрдамида ўқишга мўлжалланган. Унинг воситасида, микропроцессорлар орқали штрихлар рақамларга декодерланиб, маќсулот ќақидаги маълумотлар компьютерга узатилади.
Кўпгина иқтисодий ривожланган давлатларда маќсулотнинг ўрамида (упаковкасида) штрих-коднинг бўлиши мажбурий саналади. Акс ќолда савдо ташкилотлари маќсулотдан воз кечишлари мумкин. Бу халқаро савдога ќам тегишлидир. Ушбу тизимнинг иқтисодий жиќатдан самаралилиги маќсулотнинг 85 фоизидан кўпи кодлаштирилганда яққол намоён бўлади. Бундан ташқари, маќсулотга нисбатан бўлган талаб ва эќтиёжларни шакллантириш, жамлаш, ќисобга олиш, маќсулотни келиш-кетишини ќисоб қилиб бориш, мухосиблик ќисобларида ва ќужжатларни расмийлаштиришда, ќамда маќсулотларни сақлаш ва сотувидаги назоратларни амалга оширишда алоќида ўрин тутади.
Асосан EANнинг икки кодидан кўпроқ фойдаланилади: 13 разрядли ва 8 разрядли рақамли кодлар. Бунда энг ингичка штрих бирлик сифатида олинади. Ќар бир рақам (ёки разряд) икки штрих ва икки пробелдан иборат бўлади (1- ва 2- расмлар). 13 разрядли коднинг таркибида қуйидаги кодлар кўрсатилади:

1. 
   давлат коди ("давлат байрођи");
   
2. 
   корхона (фирма) - тайёрловчи коди;
   
3. 
   маќсулотнинг коди;
   
4. 
   назорат сони.
   

EAN ассоциацияси турли давлатлар учун кодлар ишлаб чиққан бўлиб, ушбу кодлардан фойдаланиш учун марказлашган тарзда лицензиялар тавсия этади. Масалан, Франция учун давлат коди сифатида 30-37, Италия учун 80-87 оралиқлари тавсия этилган. Баъзи давлатларнинг кодлари уч хонали сондан иборат. Масалан, Греция -520, Россия - 460, Бразилия - 789. Қуйида келитирилган 2.1.жадвалда баъзи бир давлатларнинг лицензия асосида олинган кодлари келтирилган.
Тайёрловчи корхонанинг коди ќар бир давлатда тегишли органлар томонидан тузилади. Одатда, бу код бешта рақамдан иборат бўлиб, давлат кодидан кейин келади.
Маќсулот коди тайёрловчи томонидан тузилади ва у ќам бешта рақамдан иборат бўлади. Бу коднинг расшифровкаси стандарт эмас, у маќсулотга тааллуқли бўлган муайян ќусусиятларни (белгиларни) ёки фақат тайёрловининг ўзигагина маълум бўлган ва шу маќсулотнинг қайд этиш тартиб рақамини ифодалаши ќам мумкин.
Назорат сони EAN алгоритми бўйича кодни сканер воситасида тўђри ўқилганлигини текшириш учун хизмат қилади.
EAN-8 коди узун кодларни белгилаб бўлмайдиган кичик ўрамлар (упаковкалар) учун мўлжалланган. EAN-8 коди қуйидаги кодлар тартибидан иборат:

5. 
   давлат коди ("давлат байрођи");
   
6. 
   корхона (фирма) - тайёрловчи коди;
   
7. 
   назорат сони.
   

Баъзан, тайёрловчи корона кодининг ўрнига маќсулотнинг қайд этиш тартиб рақами келтирилиши ќам мумкин.
Рақамлар қатори сканер учун эмас, балки харидорлар учун мўлжалланган. Талабгор (харидор) учун маълумот фақат маќсулот тайёрланган давлатни билдириш билан чегараланади, чунки давлат коди махсус нашрларда ва маълумотномаларда келтирилиб туради ёки маълумот базаларида ва банкларида сақланиши мумкин.

8-расм.
13 разрядли EAN коди

4 7 8 1 2 3 4 5 6 7 8 9 0

Давлат
коди

Тайёрловчи
коди

Махсулот
Коди

Назорат сони

6
-жадвал