|
2.ГАТнинг туризм соҳасидаги ўрни
ХХ асрнинг 70-80 йилларида дунё жамияти ривожланишнинг янги босқичига қадам қўйди, яъни жамият ҳаётида маълумотнинг ўрнини қай даражада муҳимлигини ҳал қилувчи ахборот жараёнига қадам қўйди. Туризм соҳаси ҳам бундан мустано эмас. Бугунги кунда туризм маҳсулотларини шакллантириш ва сотиш учунетарли ахбороцизамалга ошириб бўлмайди.Туризмни бошқариш органлари ва сайёҳлик фирмалари ўз фаолиятларида доимий равишда ахборот технологияларини ўзлаштириш муаммоларига дуч келадилар, бу эса сайёҳлик бизнесининг ахборот билан тўлдирилган соҳа сифатида халқаро бирлашув учун зарурий шарт ҳисобланади.Географик ахборот тизимлари - географик ахборотнинг барча турларини жорий этиш, сақлаш, янгилаш, манипуляция қилиш, таҳлил қилиш ва намойиш этишга қодир бўлган дастурий-техник мажмуа." (Геоинформатика асослари, 2004 йил). ГАТ бу каби фазовий хусусиятларга эга; тузилган маълумотлар; муаммоли-амалий йўналиш; геосистемаларни геологик ўрганиш ва хариталашга комплекс ва тизимли ёндашувни таъминлаш; мослашувчанлик ва мултивариаслик масалаларини ҳал қилиш, геосистемаларни тавсифловчи муҳим параметрларни биргаликда таҳлил қилиш имконияти ва ҳоказолардан иборатдир.
ГАТмаълум ҳудуддаги юзага келадиган ҳар қандай вазиятга зудлик билан жавоб беришга имкон беради, бу ҳақда барча керакли картографик ва тематик маълумотларни олиш имконияти ҳам мавжуд.Ҳар қандай хариталар, режалар ва схемаларни бир вақтнинг ўзида қуриш билан бирга картометрик тадқиқотларни ҳам амалга оширади. ГАТ га асосланиб, сиз турли жараёнларни, ҳодисаларни симуляция қила оласиз ва вақт ичида уларнинг ҳолатини ўрганишингиз мумкин.
3. ГАТ структураси ва унинг таркибига кирувчи гуруҳлар
ГАТ структураси ўз ичига тўрт кичик гуруҳни қамраб олади:
Маълумотларни киритиш; турли манбалардан (харита) маълумотларни қайта ишлаб чиқиш;
Маълумотларни сақлаш ҳамда излаш имконияти; Юқори тезликда маълумотларни излаш ҳамса тўғирлаш;
Параметрларни баҳолашга, ҳисоб-китоб ва аналитик муаммоларни ҳал қилишга имкон берувчи таҳлил;
турли шакллардаги маълумотларни (хариталар, жадваллар, блок диаграммалар, рақамли эр моделлари) тақдим этиш.
Геоахборот тизимлар ҳудудий равишда тарқалган ахборот ишлатишда, ҳудудий баҳолашга эҳтиёж мавжуд бўлган ҳар бир жойда илмий ва амалий фаолиятларда жой топади.Бугунги кунда ГАТ технологиялари туризм ва туристик ресурсларни фойдаланиш жараёнида ва сайёҳлик саноатининг обектларида тобора кўпроқ фойдаланилмоқда.Бироқ бугунги кунда Ўзбекистон туризм йўналишида бу борадаги улкан ютуқларга эга эмас.
Россия заминида Москва ва Санкт-Петербургда катта ютуқларга эришди, ҳозирги кунга келиб маълумот электрон шаклда тақдим этилади. Аммо уларда айни пайтдаги ҳодисаларни маълумотга боғлаб бериш имкони йўқ. Масалан, Москва харитасида Болшой театри топилганидан сўнг, бугунги томошалар рўйхатини, фасаднинг расмини ёки унинг расмий веб-сайтига боғланишини дарҳол олиш мумкин эмас.
Агар ГАТ харитасида ташкилот билан бирга ишлайдиган дам олиш жойлари ҳамда улар тўғрисида барча маълумотлар кўрсатилса бу туристик ташкилот учун фойда келтиради. Шунга ўхшаш қўшимча маълумотлар бошқа туристик ташкилотлар олдида устунроқ туришда ёрдам беради.
ГАТ минтақада туризмни узоқ муддатли режалаштириш лойиҳаларини ишлаб чиқишда алоҳида ўрин тутади. Москва, Санкт-Петербург, Саратов, Нижний Новгород ва бошқалар каби бир қатор олий ўқув юртларининг географик факултетларида "Туризм ва рекреасия" ГИС яратиш бўйича ишлар бир неча йиллар давомида ўз ҳудудларида сайёҳлик жараёнларини бошқаришни такомиллаштириш учун олиб борилди. Масалан, биз ушбу қўлланмаларнинг бир қисмини таърифлаймиз.
Мамлакат мутахассислари орасида Саратов давлат университетининг география факултетида ташкил этилган "Саратов вилоятидаги дам олиш ва сайёҳлик" географик ахборот тизими (Макаров 2009). СДУда ишлаб чиқилган тизим минтақадаги туризм фаолияти учун самарали бошқарув воситаси бўлиб хизмат қилиши керак. Шу сабабли, қисқа муддатли ва узоқ муддатли қарорлар қабул қилиш учун асосий (узоқ муддатли) ва тез ўзгарувчан маълумотларнинг комбинацияси ГАТда мантиқий равишда қайд этилади.
ГАТ СДУ нинг картографик маълумотлар базаси қуйидаги элементларни ўз ичига олади:
Саратов вилоятининг электрон харита масштаби 1:500 000 ва 1: 200 000
Турли хилдаги электрон харита масштаблари – 1:100 000, 1:50 000, 1:25 000 дам олиш территорияси учун
Саратов, Энгелс, Балаково, Волск шахарланинг электрон харита масштаблари 1:2000 – 1:10 000; шу билан бир қаторда оммавий транспорт йўллари, тарихий обидаларнинг жойлашуви, меҳмонхоналар ва йирик дўконларнингманзиллари маълумотлари киритилган.
ГАТнинг "Саратов вилоятидаги дам олиш ва туризм" умумий хариталари билан бир қаторда дам олиш масканларини тавсифловчи махсус рақамли хариталар базалариҳам киритилгандир:
“Рекреацион ва туристик мажмуалар”
“Вилоятнинг рекресцион йўналиши”
“Дам олиш масканлари ва ландшафтлар”
“Туристик йўналишларнинг мавжуд ва истиқболли йўналишлари”
“Автомобил ва темирйўл йўналишлари”
“Табиий обидалар”
“Тарихий обидалар жойлашуви”
“Сув бўйига яқин бўлган дам олиш зоналари”
“Миллий боғлар жойлашуви”
Бундан ташқари, матн маълумотлар, албомлар, турли расмларга, фотосуратлар ва бошқа қўшимча маълумотлар ГАТ ичига киради.Картографик ва аттрибутив маълумотлар базалари реконструкция ва сайёҳлик соҳасидаги мутахассисларга (раҳбарлар, раҳбарлар, туризм бўйича ўқитувчилар) қаратилган табиий, ижтимоий-иқтисодий ва ихтисослашган умумий географик ва аник блокларга бўлинади, шунингдек махсус туристлар – чет эл мехмонлари, спортчилар мактаб ўқитувчилар ва бошқалар киради.
Геоахборот тизимлар катта ҳудудларни ўрганиш учун ҳам, маҳаллий сайёҳлик обектлари, масалан, кўллар учун ҳам қўлланилиши мумкин. "Телецк кўли" ГАТда асосий блоклардан бири "Туризм ва дам олиш" ахборот-тематик тўплам, чунки кўлнинг асосий бойликлари - рекреацион ресурслардир. Бу тўплам сайёҳлик мажмуаларини ўз ичига олади: сайёҳлик базалари, пансионатлар, бошпаналар. Шунингдек, сайёҳлик ва экскурсия йўллари.
ГАТ тизимларини тасаввур қилишдан ташқари, ушбу объектлар тўғрисида тўлиқ маълумот олиш мумкин. Масалан, уй-жой категориялари, туристик базаларда яшаш нархи ва бошқаларни қамраб олади.
Бу тўплам шунингдек, археологик ёдгорликлар билан бирга, тош ҳайкаллар, чиройли тошлар, палапартишлик, минерал булоқларни ўз ичига олган "Қизиқарли нарсалар" мавзусини ҳам ўз ичига олади. ГАТ даги қизиқарли обектларнинг аксарияти "боғланиш" воситасидан фойдаланиб кўриш мумкин бўлган тасвирга эга.
Мамлакатнинг турли минтақаларида ривожланган ГАТнинг юқоридаги мисоллари, географик ахборот тизимида географик ахборот тизимларидан фойдаланиш бўйича илмий ва амалий фаолиятлар географик илм-фан соҳасида ишлаб чиқилган ва кенг тарқалган бўлиб, уни режалаштириш ва мониторинг қилиш учун кенг кўламда ишлаб чиқилганлигини исботлайди.
Яқин ва узоқ истиқболда туризмни ривожлантириш дастурлари минтақаларида яратилганлиги муносабати билан ГАТ Россия туристик ва рекреацион тизимини шакллантиришнинг асосий асосига айланиши керак ва у турли туристик форумларда бир неча бор муҳокама қилинган.
Бироқ ГАТ таҳлилига кўра, "Саратов минтақасидаги рекреация ва сайёҳлик" ГАТ, "Телецкоэ кўли" ГАТ ва Нижний Новгороднинг шаҳар атрофидаги ГАТ лойиҳаси, уларнинг ривожланиш ёндашувлари фарқ қилади. Агар ГАТни ягона сайёҳлик-рекреация тизимини яратишнинг асосий компоненти бўлса, унда мамлакатнинг сайёҳлик ва рекреацион тизимини ривожлантириш бўйича услубий тавсиялар тайёрлаш керак. Ҳозирги кунда Россияда сайёҳлик соҳасидаги барча ГАТ ривожланишини бирлаштирадиган бундай марказ йўқ.
Do'stlaringiz bilan baham: |
