Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги самарқанд иқтисодиёт ва сервис

2.Минтақавий бошқарув доирасида ГАТ дан фойдаланиш

Шаҳар ҳаётининг барча жабҳаларини самарали бошқариш, ривожланиш режалаштириш ва тезкор бошқариш учун ахборотни йиғиш, сақлаш, қайта ишлаш ва бошқариш қарорларини ишлаб чиқиш учун уни қўллаш бўйича тизимни ташкил этиш зарур - шаҳарнинг график объектлари тўғрисидаги маълумотларни сақлаш учун депозитарий яратиш. Минтақани иқтисодий жиҳатдан бошқаришда ГАТ ёрдамида белгиланган вазифалар доирасида қуйидаги вазифалар ҳал қилинмоқда:

• ер кадастри, кўчмас мулк реестри ва шаҳар инфратузилмаси объектларини ўз ичига олган автоматлаштирилган кўчмас мулк кадастр тизимини яратиш;
• шаҳарнинг турли хил ўлчамдаги электрон хариталарини яратиш;
• шаҳар жойларни иқтисодий баҳолаш, ер солиғи ва ер учун бошқа тўловларни режалаштириш, шаҳарсозлик зоналарининг чегараларини лойиҳалаштириш, ер солиғи ставкаларини ҳисоблаш ва бошқалар;
• ер участкаларининг кадастр участкаларини ва чегараларини лойиҳалаштириш ва таҳлил қилиш;
• Шаҳарлар инвентаризациясини инвентаризация қилиш, алоҳида ер участкалари, участкалари мавжуд чегараларини таҳлил қилиш, вазият режаларини яратиш, уер участкаларининг янги чегараларини лойиҳалаш;
• барқарор бошқариш механизмини шакллантириш ва ша ҳудудларни ривожлантириш учун шаҳар инфратузилмасининг барча объектларини ҳисобга олиш ва баҳолаш.
Маъмурий-ҳудудий бошқарувнинг вазифалари доирасида:
• автоматлаштирилган манзиллар тизимини яратиш;
• шаҳар чегараларини, маъмурий ҳудудлар чегараларини, ҳудудий бошқармаларни, маҳаллий ҳокимиятни, кўча қўмиталарини ва ҳоказоларни лойиҳалаш ва таҳлил қилиш;
• сайлов участкаларининг, туманларнинг чегараларини ва сайлов натижаларини таҳлил қилиш ва таҳлил қилиш;
• милиция бўлимлари, йўл полицияси, ёнғин хавфсизлиги учун автоматлаштирилган ахборот хизматини яратиш;
• мактаб ошхоналарига, полиция патрул йўлларига ва бошқаларга озиқ-овқат етказиб бериш учун транспорт йўналишларини режалаштиришнинг тармоқ вазифалари.
Ишлайдиган ГАТ беш асосий компонентни ўз ичига олади: аппарат, дастурий таъминот, маълумотлар, бажарувчилар ва усуллар:

1. 
   Ускуна-бу ГАТ ишлаётган компютер. ГАТ ҳозирда марказлаштирилган серверлардан шахсий ёки тармоқ билан ишлайдиган иш столларига қадар турли турдаги компютер платформаларида ишлайди.
   
2. 
   ГАТ дастури - КБС дастури географик (макон) ахборотни сақлаш, таҳлил қилиш ва тасаввур қилиш учун зарур бўлган функциялар ва воситаларни ўз ичига олади. Дастурий маҳсулотларнинг асосий таркибий қисмлари қуйидагилардир: жўғрофий ахборотни киритиш ва ишлатиш воситалари; маълумотлар базасини бошқариш тизими воситалари кенгайтма сўровларини қўллаб-қувватлаш ва график интерфейсларни таҳлил қилиш. Бу, эҳтимол, ГАТнинг энг муҳим компонентидир. Жойлаштирувчи жойлашиш маълумотлари (географик маълумотлар) ва улар билан боғлиқ бўлган жадваллар маълумотлари фойдаланувчи томонидан тўпланиши ва тайёрланиши ёки етказиб берувчилардан савдо ёки бошқа асосда олиниши мумкин. Майдондаги маълумотларни бошқариш жараёнида ГАТ бошқа маълумотлар манбалари билан мекансал маълумотларни бирлаштиради ва кўплаб ташкилотлар томонидан фойдаланиладиган БКМлардан фойдаланиши мумкин
   
3. 
   Ижрочилар - ГАТ технологиясини кенг қўллаш дастурий маҳсулотлар билан ишлайдиган ва ҳақиқий муаммоларни ҳал қилишда улардан фойдаланиш режаларини ишлаб чиқмаган ҳолда амалга оширилиши мумкин эмас. ГАТ фойдаланувчилари тизимни ишлаб чиқадиган ва қўллаб-қувватлайдиган техник мутахассислар ва оддий ходимлар (охирги фойдаланувчилар) бўлиб, улар ГАТ ҳозирги кундалик ишлари ва муаммоларни ҳал қилишда ёрдам беради.
   
4. 
   Усуллари - КБС дастурининг муваффақияти ва самарадорлиги (шу жумладан, иқтисодий) асосан, ҳар бир ташкилотнинг вазифалари ва ишларининг ўзига хос хусусиятларига мувофиқ тўғри тузилган режага ва иш қоидаларига боғлиқ.
   

ГАТ географик жойлашув асосида бирлаштирилган аниқ қатламлар мажмуи шаклида ҳақиқий дунё ҳақида маълумот беради. Ушбу оддий, лекин жуда мослашувчан ёндашув турли хил реал муаммоларни ҳал қилишда ўз аҳамиятини исботлади: транспорт воситалари ва материалларнинг ҳаракатини кузатиш, ҳақиқий вазиятни ва режалаштирилган фаолиятни батафсил намойиш этиш ва глобал атмосфера айланишини моделлаштириш.
Ҳар қандай жўғрофий ахборот географик ёки бошқа координатавий мослик ёки манзилга, почта индексига, сайлов округи ёки туманларни рўйхатга олиш участкасига, ер ёки ўрмон майдони идентификаторига, йўлнинг номи ёки магистрал йўл устидаги боғлиқлик ҳақидаги маълумотларни ўз ичига олади.
Шу каби ишоралардан фойдаланганда, обект жойлашувини ёки жойларини автоматик равишда аниқлаш учун геокодинг деб номланган тартиб ишлатилади. Унинг ёрдами билан сиз ўзингизнинг сайёҳлик компаниянгизнинг мижози бўлган у ёки сизга керакли бўлган ташкилотга тегишли объект ёки ҳодисаларга қизиққан ҳолда харитадан тезда аниқлашингиз мумкин.
Туризм учун ГАТ нима қилади?Еҳтимол КБСнинг асосий қозон картаси - кенг доирадаги маълумотларнинг ўзи ва космосда жойлашган объектларга таалуқли бошқа маълумотларнинг ("атрибутив маълумот") энг "табиий" (инсон учун) вакили.
ГАТ дастурининг айрим соҳаларига ва иқтисодий манфаатларига назар ташласак, улар:

• 
  Мантиқий сўровларни яратиш ва таҳлил қилиш. ГАТнинг маълумотлар базаларида қидириш ва кенгайтириладиган сўровларни амалга ошириш қобилияти кўплаб компанияларга миллионлаб доллар пул ишлаш имконини беради.
  
• 
  КБС мижозларнинг сўровларига жавоб олиш вақтини қисқартиришга ёрдам беради;
  
• 
  Керакли тадбирлар учун тегишли жойларни аниқлашда;
  

Турли параметрлар ўртасидаги Ҳудудий давлат ҳокимияти органларидафойдаланиш учун мўлжалланган сайёҳлик ГАТни яратиш учун интеграл дастуритизим ишлаб чиқди.
Туристик ГАТнинг асосий дастурий комплекси сайёҳлик маълумотларини - харита картографик ва тавсифловчи бўлимни ўтказишга имкон беради ва шу билан бирга қуйидаги функцияларни бажаради:

• 
  сайёҳларга қизиқиш объектларининг (табиий ёдгорликлар, маданий ва тарихий ёдгорликлар ва бошқалар) паспортларини бошқариш;
  
• 
  туристик хизматлар корхоналарининг паспортларини бошқариш;
  
• 
  Туристик объектлар бўйича қидирув сўровларини мантиқий (бу объектлар тавсифловчи хусусиятларининг бир тўплами учун) ва кенгайтирилаётган харитада тақдим этиш;
  
• 
  ҳудудларнинг тематик хариталарини лойиҳалаш ва ишлаб чиқиш.
  

Таркиб жиҳатидан туристик ГАТ икки алоҳида компонентлар шаклида амалга оширилади. Картография асослари ва хариталар билан ишлаш функцияси АркВиэв ГАТ 3.2 муҳитида жорий этилган компонент томонидан таъминланади. Таърифловчи маълумотлар базалари МС Аккесс 2000 да жорий қилинган компонент томонидан сақланади. Тизимнинг ушбу таркибий қисмлари билан алоқа ДДЕ протоколи орқали таъминланади. Шундай қилиб, сайёҳлик ГАТни интеграция дастурий тизимдир.
Асосий дастурий таъминот тўплами ёрдамида яратилган иккита махсус лойиҳадан ҳозирги вақтда "Чеммал" гемаси янада ривожланган. Ушбу лойиҳа, биринчи навбатда, Чемалский ҳудудида табиий парк яратилишини оқлаш учун ишлаб чиқилган.
Олтой республикасининг Чемалский тумани сайёҳлик ва рекреацион хизматларни жадал ривожлантириш зонасидир. У ўзининг ажойиб паст-тоғли ландшафтлари, жуда қулай иқлим шароитлари, ўсимликларнинг бойлиги билан машҳур. Табиат боғи мавқеи, бир томондан, дам олиш ва сайёҳлик мақсадларида фойдаланиш учун қулай режим яратади, иккинчидан, атроф-муҳитни инсон таъсирига қарши ҳимоя қилиш учун мажбурий атроф-муҳитни муҳофаза қилиш чораларини назарда тутади. Ушбу тадбирлардан бири сайёҳлар оқимини тартибга солишдан иборат.
Туристик маълумотлардан ташқари, лойиҳада ҳудуднинг табиий ресурслари ва уни раёнлаштириш бўйича қўшимча ахборот блоклари мавжуд.
"Чемал ГАТ" фойдаланувчиси нуқтаи назаридан интерактив атлас бўлиб, бу рақамли харита тўпламидан ташкил топган бўлиб, бу миқёсдаги кетма-кетлик учун умумлаштирилади. Тизим интерфейси кўриш, қидириш ёки босиб чиқариш учун керакли харитани танлаш имконини беради. Атласда 9 та тематик харита мавжуд бўлиб, улар орасида:

• 
  туристик хариталар (расмга қаранг);
  
• 
  жисмоний хариталар;
  
• 
  Ўрмон харитаси;
  
• 
  ҳудуднинг атроф-муҳит учун қиймати харитасини раёнлаштириш;
  
• 
  ландшафтлар харитаси.
  

Ҳозирги вақтда хариталар мавжуд бўлган ерлардан фойдаланилган хариталар тизимига ва ҳудуднинг функционал раёнлаштириш хариталарига киритиш учун тайёрланмоқда.
Лойиҳанинг картографик маълумотлар базаси 1: 200 000 шкалада асосий топографик қатламларни ўз ичига олади, ўрмон қатлами Ландсат ЭТМ + сунъий йўлдош қиёфаси ёрдамида тузатилган. Хаританинг аниқ қатламлари қоғоз манбалари асосида яратилган ва туман маъмурияти томонидан тақдим этилган маълумотларни мувофиқлаштиради.
Лойиҳанинг келгусида ривожланиши сайёҳлар оқимини таҳлил қилиш ва тартибга солиш учун кичик тизимни яратишни назарда тутади, бу эса Чемалскй вилоятининг табиий боғини бошқаришда қўлланилади.
Пастки тизимнинг асосий функциялари:

• 
  Вилоятнинг бир хил ҳудудида бир вақтнинг ўзида турувчи сайёҳлар сонини максимал даражада ҳисобга олган ҳолда тезкор назорат қилиш;
  
• 
  Ташкил қилинмаган сайёҳлар учун маршрутларни тўғирлаш;
  
• 
  Туристларнинг турли ҳудудларга турли вақтларда ташриф буюриш статистикаси;
  
• 
  Минтақадаги туристик турларнинг статистикаси.
  

Тизим тартибга солиш органларига иш юкининг мавжуд ҳажмларини аниқлаш ва сайёҳлик оқимларини қайта тақсимлашнинг оптимал йўлларини аниқлашга ёрдам беради. Йиғилган статистика ҳудуднинг умумий иқтисодий фойдаланишни режалаштиришда ишлатилиши мумкин.
Олтай ўлкасининг Олтой ҳудуди ҳам сайёҳлик бизнесини жадал ривожлантирмоқда. Ушбу минтақа ҳудудида сайёҳларни ўзига жалб этувчи кўплаб ажойиб объектлар мавжуд бўлиб, уларнинг энг машҳурлари - Ой-Саид.
Олтой минтақасидаги ГАТ картография маълумотлар базаси 1: 500 000 ва 1: 200 000 миқёсдаги асосий топографик қатламларни ўз ичига олади. Аниқ картографик қатламларни яратиш учун лойиҳа амалга оширилаётган ҳамкорликда Олтой ўлкаси маъмуриятининг Маданият ва туризм қўмитаси томонидан тақдим этилган маълумотлардан фойдалан