|
Литepaтуpa
1. Кoмиссapoв В.Н. Oбщaя тeopия пepeвoдa: Учeбнoe пoсoбиe. - М.: ЧePo;
Юpaйт, 2000. - 136 с.
2. Peцкep Я. И. Тeopия пepeвoдa и пepeвoдчeскaя пpaктикa. - М., 1974. -
216 с.
3. Фeдopoв A.В. O сooтнoшeнии oтдeльнoгo и цeлoгo в пpoцeссe пepeвoдa
кaк твopчeствa // Вoпpoсы языкoзнaния. - 1970. - № 6. - С. 27-35.
4. Фeдopoв A.В. Ввeдeниe в тeopию пepeвoдa. - М.: Изд-вo литepaтуpы нa
инoстpaнных языкaх, 1958. - 376 с.
129
IV ШЎЪБА
ЧЕТ ТИЛИГА ЎҚИТИШДА КОММУНИКАТИВ КОМПЕТЕНЦИЯНИ
МУКАММАЛЛАШТИРИШ
CHET TILI DARSLARIDA TALABALARNING LEKSIK KO’NIKMA VA
MALAKALARINI SHAKLLANTIRISH USULLARI
Tuxtasinov: I.M. (SamDCHTI rektori Ilmiy rahbar )
Karshiyeva Tursunoy Shodiyorovna
(SamDChTI doktoranti)
Bugungi kunda yurtimiz yoshlarida chettillarga bo’lgan qiziqish kunsayin
ortib bormoqda. Barcha oily ta’lim muassasalari talabalari o’zbek va rus tilidan
tashqari chettillardan yana birini o’rganishi maqsadga muvofiqdir. Chet tilini fan
sifatidagi asosiy vazifasi talabalar tomonidan muloqot vositasi sifatida
o’zlashtirishini ta’minlash, ya’ni so’zlash, matnlarni o’qish, tarjima qilish, tinglab
tushunish va yoza olish kabi kommunikativ malakalarni shakllantirishdan
iboratdir. Til o’rgatish jarayonida leksik ko’nikma va malakalarni shakllantirishda
o’ziga xos usullarni qo’llash orqali darsda yuqoriroq samaradorlikka erishish
mumkin.
“Leksik ko’nikma” atamasini bir qancha metodist olimlarning ilmiy izohlari
orqali yaxshiroq anglashimiz mumkin. S. F. Shatilov “Leksik ko’nikma” ni ikki
qismdan iborat metodik tushuncha ekanligini, ya’ni nuqtda so’zni qo’llash va nutq
jarayonida so’z yasash deb ta’riflaydi. Olimning fikricha, bu nutqiy leksik
ko’nikma bo’lib, undan tashqari, lisoniy leksik ko’nikma ham shakllanadi. So’zni
tahlil etish jarayoni, ya’ni so’z yasash, so’z birikmasini tuzish kabilar leksik
materialni ong ishtirokida qo’llashdek lisoniy leksik ko’nikma nazariy isbotlangan.
[Shatilov, 1977, 43]. Demak, leksikaning nutqiy va lisoniy ko’nikmalari ma’lum.
Bizga ma’lumki, leksik materialni egallash 3 bosqichda o’tadi.
Birinchi bosqich yangi so’z bilan tanishishdan boshlansa, ikkinchi bosqich
tanishilgan leksikani nutq jarayonida qo’llay boshlashga qaratiladi, ya’ni bu
materialni dastlabki mustahkamlash bosqichidir. Uchinchi bosqichda esa
o’rganilayotgan so’z nutq faoliyati davomida qo’llaniladi.Har uchala bosqich ham
ma’lum bir mashqlar bilan bog’liq holda amalga oshiriladi.
Oliy ta’lim muassasalarida tahsil olayotgan talabalarga kontekstdan
tashqarida va kontekstda, ichki imkoniyatli potensial lug’atni boyitish, yangi so’z
ma’nosini fahmlab olish, leksik operatsiyalarni ong ishtirokisiz erkin qo’llay olish
kabi mashqlar bajarilishi tavsiya etiladi.
Quyida“ Tashkent” matni misolida ushbu leksik materialni mustahkamlash
usullaridan bir qanchasini ko’rib chiqamiz:
Tashkent
Tashkent is the capital of the Independent Republic of Uzbekistan. It was
founded more than 2000 years ago. The population of the city has already grown
to more than 2 million people. Tashkent, which has new avenues, squares, high
buildings and fountains, has become the most modern city in Uzbekistan. There are
130
buses, trolley-buses, trams, taxis and a subway with many beautiful metro stations
decorated with traditional Uzbek art.
Tashkent is the educational and scientific center of Uzbekistan, where there
are a lot of universities, institutes, schools and special secondary schools.
1-usul
“Tashkent” matni audio matn shaklda talabalarga taqdim etiladi. Agar
o’quvchi matnni qayta tinglashni xohlasa, matn qayta eshittiriladi. So’ngra
tinglovchilar bilan ushbu matn bo’yicha savol-javob o’tkazish mumkin bo’ladi.
O’quvchilarga quyidagicha savollar berish mumkin:
1. Do you know the capital of Uzbekistan?
2. How old is Tashkent?
3. How do you know Tashkent is the modern city?
4. Can we say that Tashkent is the educational and scientific center of
Uzbekistan?
2-usul
Aqliy hujum qoidasini eslagan holda o’qituvchi o’quvchilarni 2 guruhga
bo’lib, matn tarkibidagi yangi leksik so’zlarni kartochkalarga yozib, yozuv
taxtasiga yopishtirishlarini so’raydi. Aqliy hujum usuli orqali ushbu mavzu
bo’yicha o’rganilgan leksik birliklarni ko’proq topgan guruh g’olib hisoblanadi.
Ushbu mashg’ulot o’quvchini o’z bilimini sinovdan o’tkazish, tushunganligini
tekshirish va mustahkamlsh imkonini beradi.
3-usul
B.B.B usuli asosida bilimlarni sinash (bilaman, biliboldim, bilmayman)
N Tushuncha
Bilaman “+”
Bilmayman “-“
Bildim “+”
Bilaolmadim
“-“
1 Toshkent- O’zbekistonning poytaxti
2 U 2000 yil oldin paydo bo’lgan
3 Aholisi soni ikki milliondan oshib
ketgan
4 Toshkent-
O’zbekistonningengzamonaviyshahri
5 Toshkent- Respublikamizning ta’lim va
ilm markazi
4-usul
Nuqtalar o’rniga kerakli leksik so’z va iboralarni qo’ying.
1)
Tashkent is the … of Uzbekistan. 2) It was … more than 2000 years
ago. 3) the population of the city has already … to more than 2 million people. 4)
Tashkent, which has new avenues, squares, high buildings has become the most …
city in Uzbekistan. 5) Tashkent is the … and … center of Uzbekistan.
5-usul
O’qituvchi ikki talabani doskaga chiqaradi va rolli dialog tashkillashtirishni
so’raydi. Bu holatda dialog mavzusi qaysi mavzuda bo’lishini o’qituvchi
belgilaydi. O’qituvchi birinchi talaba o’zbek, ikkinchisi esa ingliz millatidan
bo’lishini va mavzu O’zbekiston va Buyuk Britaniya poytaxt shaharlari haqida
131
bo’lishini belgilaydi. Natijada talaba o’zining olgan bilimlarini mustahkamlashga
va ko’nikmalarini shakllantirishga erishadi.
Bundan tashqari, chet tili o’qitish jarayonida mashqlar bajarish va testlar
yechish usullaridan ham keng foydalanilishi sir emas. Xulosa qilib aytganda, bu
usullar darsni yanada samarali, mazmunli va qiziqarliroq o’tishiga yordam berib,
leksik materialni oson o’zlashtirilishiga xizmat qiladi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
