Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги ўрта махсус, касб-ҳунар таълими маркази

t
t
E
AP
kT
L
f











(3.14) 

---

39 
(3.14) дан нисбий намлик f нинг ҳароратни ўлчаш хатолигига 
қараганда, психрометрик айирмани аниқлаш хатолигига сезгирроқ эканлиги 
келиб чиқади. Ҳақиқатдан ҳам 











E
AP
kT
L
t
t
df
2
. 
(3.15) 
(3.15) тенгламадан кўриниб турибдики, намлик аниқланганда ҳаво 
ҳароратига қараганда психрометрик айирма анча аниқроқ ўлчаниши керак. 
Айнан шу мақсадда электр ва термометрик схемали психрометрларда 
бевосита ҳароратлар фарқи ва t ҳарорат ўлчанади. Бунда психрометрик 
фарқни ўлчагич ҳарорат ўлчагичдан аниқроқ бўлиши керак. 
(3.15) га қайтиб, уни қуйидаги кўринишга келтирамиз: 
E
AP
kT
L
df
t
t
d





2
1
)
(
(3.16) 
Бу тенглама психрометрик усулнинг сезгирлиги тенгламаси деб 
аталиши мумкин. Бу тенглама ѐрдамида нисбий намликни у ѐки бу аниқлик 
билан ўлчаш учун психрометрик фарқни қандай аниқлик билан ўлчаш 
кераклигини билиш мумкин. 
Турли ҳароратлар учун (3.16) формула бўйича ҳисоблаш натижалари 
шуни кўрсатадики, юқори ҳароратларда (3.16) иккинчи қўшилувчисининг 
ҳиссаси нисбатан кичик. Паст ҳароратларда унинг ҳиссаси ортиб, асосийга 
айланади. Шу сабабли ҳароратнинг пасайиши билан психрометрик усулнинг 
сезгирлиги кескин камаяди, бу эса психрометрик усулни (манфий 
ҳароратларда) қўллаш имкониятини чеклайди. 
Ҳаво намлигини ўлчаш учун икки турдаги психрометрлар 
қўлланилади: станцион ва аспирасион психрометрлар. 
Станцион психрометр. Станцион психрометр психрометрик будкада 
штативда вертикал ўрнатилган, шкаласи 0,2° бўлимларга бўлинган иккита 
бир хил термометрлардан иборат. Ўнг томондаги термометрнинг резервуари 
бўз парчаси билан бир қатлам ўралиб, учи дистилланган сув билан 
тўлдирилган стакан ботирилади. Стакан қопқоқ билан беркитилади (3.1-
расм). 
Станцион психрометр ѐрдамида кузатишлар. Термометрлардан 
кузатиш ҳисобини олиш иложи борича тез ўтказилиши керак, чунки 
кузатувчининг ҳозир бўлиши термометрларнинг кўрсаткичларига хато 
киритиши мумкин. Олдин ўндан бирлари, кейин бутун градуслар ѐзиб 
олинади. 
Психрометрлар бўйича кузатишлар ҳавонинг ҳар қандай мусбат 
ҳароратларида, манфий ҳароратларда эса фақат -10° гача ҳароратларгача 
олиб борилади, чунки ундан паст ҳароратларда кузатиш натижалари 
ишончсиз бўлади. Ҳаво ҳарорати 0° дан паст бўлса, бўзнинг учи қирқиб 

---

40 
ташланади. Бўз кузатишлардан 30 дақиқа олдин сув билан тўлдирилган 
стаканга ботирилиб намланади. 
3.1-расм. Стаканли психрометр
Манфий ҳароратларда бўздаги сув нафақат қаттиқ ҳолатда (муз), балки 
суюқ (ўта совуган) ҳолатда ҳам бўлиши мумкин. Ташқи кўринишдан сувнинг 
ҳолатини аниқлаш қийин. Уни аниқлаш учун, қалам ѐки таѐқчанинг учига 
қор ѐки музни ѐпиштириб, бўзга тегизиш керак. Агар тегиш пайтида 
термометр кўрсаткичи кўтарилса, демак бўздаги сув музга айланди. Бу сув 
музга ҳолатига ўтган пайтда яширин иссиқлик ажралиб, бунинг ҳисобига 
ҳарорат бироз кўтарилади. Агар тегиш пайтида термометр кўрсаткичлари 
ўзгармаса, демак агрегат ҳолатнинг ўзгариши кузатилмаган ва бўзда муз 
бўлган деб хулоса қиламиз. 
Ҳўлланган термометрнинг резервуарида сув агрегат ҳолатининг 
ҳисобга олиниши муҳимдир, чунки психрометрик формулага кирган сув 
буғининг максимал босими сув ва муз устида ҳар хил.