Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги равшанов С. С, Мирзаев Ж. Д. Дон ва дон маҳсулотлари экспертизаси

Сифат кўрсаткичлари.Мойли донларда асосий сифат кўрсаткичлари: оргоналептик кўрсаткичлар, намлик, хашоратлар билан зарарланганлиги, ифлослиги, айрим партияларда қобиқдорлиги аниқланади. Мойли донлар сифатини тавсифлашда ва сифатига бахо беришда ўзига хос афзаллиги бор. Мойли донларда бошоқли ва дуккакли донларга нисбатан намлик мезони пастроқ.
20-жадвал

Мойли донлар тавсифи, %

Ўсимлик	Қуруқ	Ўртача қуруқлик	Нам	Хўл
Кунгабоқар	7 гача	7 дан 8 гача	8 дан 9 гача	9 дан юқори
Канакунжут	6 гача	6 дан 7 гача	7 дан 9 гача	9 дан юқори
Зиғир	8 гача	8 дан 10 гача	10 дан 13 гача	13 дан юқори
Наша	11 гача	11 дан 12 гача	12 дан 14 гача	14 дан юқори
Сурепка, рижик, масхар	9 гача	9 дан 11 гача	11 дан 13 гача	13 дан юқори
Рапс	8 гача	8 дан 10 гача	10 дан 12 гача	12 дан юқори
Хартол	10 гача	10 дан 12 гача	12 дан 14 гача	14 дан юқори
Кўкнор	10 гача	10 дан 11 гача	11 дан 12 гача	12 дан юқори

Кунгабоқар. Кунгабоқар ватани Америкадир. XVI аср бошларида Европага декоратив ўсимлик сифатида келтирилган. 1829 йил деҳқон Д.С.Бокарев биринчи марта кунгабоқар уруғидан ёғ олган. Асосан Шимолий Кавказ, Украина, Волга бўйларида, Урал, ғарбий Сибир ва Қозағистонда экилади ҳамда кўп миқдорда Аргентина, Руминия, Болгария, Грецияда экилади. Асосан мой олиш учун экилади, кунжараси чорва учун ем сифатида ишлатилади (40-45% протеин). Поясининг кулидан ишқор ва ўғитлар олинади, кўк поясидан силос олинади. Кунгабоқар (HelianthusannusL.) мураккаб гулдошлар оиласига мансуб, бир йиллик, мойли ўсимлик. Тўп гули - кўпгулли (500-1200 гуллар) саватчаси диаметри 15-25 см. Меваси турли рангда ва шаклда бўлади. Ранги оқ, кулранг, қора, қора-сиёҳранг, бир хил тусли ёки йўл-йўл бўлиши мумкин. Уруғ узунлиги 6-25 мм, эни 5-10 мм. 1000 та дон массаси 40-200 г. Битта савтчада уруғлар ўлчамлари турлича, марказида майда, четки томон йириклашиб боради. Шунинг учун уруғ текислиги бир хил эмас. Ноқулай шароитларда пуч уруғлар ҳосил бўлади. Маданий кунгабоқар одатда уч гуруҳга бўлинади: чақиладиган, мойдор, оралиқ кунгабоқар.
Гуруҳларга асосан уруғ ўлчамлари, шакли, мағзи ва қобиғининг нисбатига кўра бўлинади.
Мойдор кунгабоқар уруғи майда, узунлиги 7-13 мм. Ташқи қобиғи 35-45% ни ташкил этади. 1000 та дон массаси 40-80 г. Чақиладиган кунгабоқар уруғи йирик узунчоқ, узунлиги 12-25 мм, қобиғи жуда қалин, 50% ни ташкил этади. 1000 та дон массаси 100-200 г. Оралиқ кунгабоқар мойдор ва оралиқ кунгабоқар оралиғидаги шакли. Уруғи кўпинча калта, энли.

Расм 15. Кунгабоқар уруғи.

а-мойдор, б-чақиладиган, в-оралиқ.