Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги о'рта махсус, касб-ҳунар таълими маркази

Эпизоотологик маълумотлар. Касаллик карпчилик, яъни зо- ғорабалиқ туридаги балиқларни кўпайтирувчи хўжаликларда, ай- ниқса, жанубий ҳудудларда кенг тарқалган. Қўзғатувчи барча ёшдаги сазан, уларнинг гибридлари ва товонбалиқ туридаги балиқларда паразитлик қилади. Ёш балиқлар ўта оғир касалланади, эпизоотик ҳолат ва балиқларнинг оммавий равишда нобуд бўлишини келтириб чиқариши мумкин. Катта ёшдаги балиқлар касалликка унчалик мойил эмас, улар паразит ташувчи бўлиб хизмат қилади. Касаллик кўпроқ ёзда — июн-июл ойларида намоён бўлади. Личинкалар 8—10 кунлигидан бошлаб зарарланади. Инвазиянинг экстенсив ва интенсивлиги секинлик билан ошиб, ёз ўрталарига келиб 85—100% га етади. Бунда 60—70% малкиларнинг (личинка) нобуд бўлиши кузатилади. Кузга келиб ўлим тўхтайди. Инвазиянинг манбайи — катта ёшдаги балиқлар ва паразит ташувчи товонбалиқлар. Улар, айниқса, катта ёшдаги балиқлар билан бирга ёш ўстирувчи ба- лиқлар сақланаётган ҳовузларда анча хавфлидир. Бир сув ҳавза- сидан иккинчисига қо ъзғатувчи зарарланган балиқлар орқали ўтиши мумкин. Пастки сув ҳавзаларига дактилогирус тухумлари ва личинкалари сув оқими билан келиши мумкин. Тухумлар қишда қишлаб, келгуси йили баҳорда ундан личинка чиқиб балиқларни зарарлантириш қобилиятига эга.
Клиник белгилари. Зарарланган малкилар безовталанади, сув оқимига тўпланишади, гуруҳлаб сув юзасига чиқиб ҳавони ютади. Касалликнинг авж олиши жуда ҳам тез боради.
Дастлаб айрим касал малкилар кўзга ташланса, бир неча кун ўтгач уларнинг оммавий равишда зарарланганлиги ва ўлими кузатилади. Кучли инвазияланган балиқлар сув қирғоқларида сузиб юради, уларни ушлаш жуда ҳам осон. Балиқлар ориқланган, жабраси шилимшиқ модда билан қопланган бўлиб, оқимтир тусда (ане- мия). Зарарланган участкаларга паразит замбуруғлар ўрна- шиб олади, жабра тўқимасининг некротик парчаланиши тезлашади. Жабра бўлаклардаги эпителийнинг ўсиши ва ўлган тўқималарнинг қуруқланиб қолиши характерлидир.
Патогенез. Дактилогирусларнинг патогенли таъсири, асосан, жабра аппарати функсиясининг бузилиши билан характерланади. Жароҳат- ланган жабра бўлакчалари емирилади. Эпителий ва бириктирувчи тўқиманинг о ъсиши оқибатида жабра бўлакчалари ўзаро бир-би- рига ўсиб пластинкани ҳосил қилади. Жабра тўқимасидаги қон капил- ларлари эпителиал ҳужайра қатламини тўсиши натижасида ташқи муҳит билан боғланиши чегараланади, натижада газ алмашуви ва қон айланиши бузилади. Касал балиқларнинг қондаги гемоглобин миқ- дори камаяди, эритротситларнинг чўкиш тезлиги ошади.
Ташхис комплекс усулда ўтказилади: эпизоотологик маълу- мотлар инобатга олиниши керак, касаллик клиник белгиларига қараб ва микроскопик текширув асосида ўтказилади. Жабра бўлакчалари, ундаги ва тери юзасидаги шиллиқ модда микроскопда текшири- лади. Касал ва ўлган балиқлар овланади, ушлаб, уларнинг жабрасидан намуна олиниб буюм ойначасига ўтказилади, иккинчи буюм ойначаси билан ёпиб (компрессор усули) микроскопнинг ўрта катталигида текширилади. Дактилогируслар сони ва тури аниқланади.