Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги о'рта махсус, касб-ҳунар таълими маркази

Эпизоотологик маълумотлар. Ботриосефалоз ҳам ҳовузли хў- жаликларда ва ҳам табиий сув ҳавзаларида кенг тарқалган. Бунда балиқларни назоратсиз ташишлар, умумий сув таъминот манба- ларининг борлиги, бош ҳовузларда балиқларни ўстириш ва ҳоказо каби омиллар ёрдам беради. Чавоқлар ўз ҳаётининг дастлабки кунларида зоопланктонлар билан озиқланишлари оқибатида касалликка чалинадилар: жанубий минтақаларда — май-июнларда, марказий минтақаларда июн-июлда 10—12 кунлик чавоқларда инвазиянинг интенсивлиги анча паст, бироқ уларнинг ривожланиши, ўсиши нати- жасида инвазиянинг экстенсивлиги ва интенсивлиги ҳам ортиб боради. Чавоқлар июл-август ойларида интенсив равишда зарарланадилар, чунки шу вақтда ҳовузларда зоопланктонлар жуда ҳам кўп бўлиб, балиқлар улар билан жадал равишда озиқланади. Кузга келиб эса ҳовузларда зоопланктонлар камайиб қолади ҳамда ёш балиқларни комбикормлар билан озиқлантириш йўлга қўйилади, за- рарланиш ҳам кескин камаяди. Карп туридаги балиқларнинг шу йилгиларини қишловчи ҳовузларга ўтказиш пайтида, уларнинг 35— 50 % ботриосефалозга чалинган бўлиши мумкин. Қиш даврида балиқларнинг зарарланиш даражаси кузги зарарланиш даражаси ат- рофида сақланиб қолади, айрим пайтларда эса сестодаларнинг нобуд бўлиши эвазига пасайиши кузатилади. Қишда балиқлар озиқлан- майди, натижада гелминтларнинг ривожланиши тўхтайди, янги зарар- ланиш кузатилмайди. 2 ёшдаги карп балиқларининг зарарланиши баҳор-ёз ойларида кузатилади ва 35—55% атрофида бўлиб, инва- зиянинг интенсивлиги жуда ҳам паст бўлади. Уч ёшли ва ундан катта ёшдаги балиқларда фақатгина спородик зарарланиш куза- тилади, бу уларда ёши билан боғлиқ чидамлилик (иммунитет) ҳосил бўлишидан далолат беради.
Инвазиянинг манбайи — бу, асосан, катта ёшдаги паразит- ташувчи балиқлар ҳамда зарарланган қисқичбақалар.
Касалликнинг клиник белгилари. Касаллик кўпроқ сурункали оқимда кечади. Чавоқлар, шу йили туғилганлар ва бир ёшдаги балиқлар касалланади, камроқ эса 2 ёшдагилар касалликка чалинади. Касал балиқларда жабранинг анемияси, зўрға ҳаракатланиш, қоринчаси дамланган ёки ичига тортилган, орқаси ўткирлашган, кўзлари тепага қараган бўлади.
Шу йили туғилганларда касаллик ўткир оқимда кечади. Улар гуруҳлаб қирғоқдаги тоза сув оқимига тўпланишади ва тезда нобуд бўлишади. 1—1,5 ойлик чавоқларнинг ўлими 75% ва ундан юқори бўлиши мумкин. Кучли зарарланган шу йили туғилган балиқлар қишни оғир ўтказиб март ёки апрел ойининг бошларида нобуд бўлади.
Патогенези. Гелминтларнинг ичакларда паразитлик қилиши оқи- батида озиқанинг сўрилиш жараёни бузилади ва орган, тўқима- ларнинг функсияси издан чиқади. Ичакларнинг шиллиқ пардаси яллиғланади. Сестодалар ўзининг ботриялари билан шиллиқ парда ва ворсинкаларини қисиб қўяди, шу билан шиллиқ пардани озиқалар- дан изолатсия қилиб қўяди, натижада ҳазмланган озиқанинг ассимилатсия жараёни бузилади. Паразитлар ўзидан чиқараётган чиқиндилар билан организмни заҳарлайди. Ичак шиллиқ пардаси- нинг жароҳатланган жойларидан иккиламчи патоген микрофлоралар кириб, касаллик кечишини яна ҳам оғирлаштиради. Қонда ге- моглобин миқдори 25—30% га камаяди, полиморф ўзакли лей- котситлар ва нейтрофиллар сони кўпаяди. Инвазияланган шу йилги балиқларнинг тана оғирлиги вегетатсия даврининг охирида 15—20% ва ундан юқори камаяди.