Ўзбекистон Республикаси Олий ва Ўрта-махсус таълим вазирлиги ҚЎҚон давлат педагогика институти

Аҳмадийлик (Қодиёнийлик). 
Ғайриисломий моҳият ва диний-сиёсий мазмунга эга 
бўлган аҳмадийлик оқими XIX асрнинг охирларида Мирзо Ғулом Аҳмад Қодиёний 
томонидан тузилган. Дастлаб у асосчисининг номи билан – «Мирзоийлик», кейинчалик 
эса вужудга келган жойга нисбатан – «Қодиёнийлик» деб номланган. Мирзо Ғуломнинг 
1900 йил 4 ноябрдаги баёнотига биноан охир-оқибат «Аҳмадийлик» номини олган. 
Ғулом Аҳмад 1840 йилда ҳозирги Покистон ҳудудидаги Панжоб вилоятининг 
Гурдаспур минтақасидаги Қодиён қишлоғида туғилган. У ёшлигидан ҳиндуийлик, 
яҳудийлик, христианлик ақидалари билан танишган. Бу эса унинг дунёқарашига таъсир 

---

кўрсатган ва у ўзини ҳиндуийларнинг Аватари (ҳиндуийлик таълимотига кўра, 
Кришнанинг ердаги кўриниши), яҳудийларнинг Машиаҳи (яҳудийликка кўра, Исроил 
халқи ва инсониятни қутқариш учун Яратган томонидан юбориладиган Довуд пайғамбар 
авлодидан бўлган шоҳ), христианларнинг халоскори ва буддавийларнинг Майтреяси 
(буддавийларнинг Ерда пайдо бўлиши кутиладиган илоҳи) деб эълон қилган. 
1876 йилда Ғулом Аҳмад Аллоҳнинг ҳузурига чиққани ва ваҳий ола бошлаганини 
даъво қилиб чиқади. 1880 йилда у ўз таълимоти асосларига бағишланган «Бароҳин 
Аҳмадия» (Аҳмад далиллари) номли китобининг илк икки жилдини нашрдан чиқаришга 
эришади. Унда у исломни бошқа динлардан ҳимоя қилган. Шу туфайли мусулмонлар 
китобдаги «илоҳий илҳомлар», кароматлар, ўз-ўзини мақташларга, дастлаб, унча эътибор 
бермаганлар. Учинчи ва тўртинчи жилдларда эса Ғулом Аҳмад ўзига ваҳий тушаётгани ва 
пайғамбар эканини даъво қилган. Шунингдек, инглиз ҳукуматини мақтаб, ҳозирги пайтга 
келиб «жиҳод» тушунчасининг ўринсиз, ҳукмсиз ҳолга келиб қолганини айтган. 
Бошланишда 50 жилд бўлиши режалаштирилган «Бароҳин Аҳмадия»нинг 5 жилдигина 
нашр қилинган. 
Ғулом Аҳмад қарашлари эволюциясининг таҳлили унинг асл моҳиятини чуқурроқ 
англашга ёрдам беради. Дастлабки босқичда у ўзини соф ислом таълимоти ҳимоячиси 
сифатида намоён қилиб, турли динларга ўз раддияларини беришга уринади. У ўзини 
«хокисор» бир мусулмон сифатида кўрсатиб, ўзини «ўз даъвати ва шахсий 
хусусиятларида Масиҳга ўхшаган киши» дея тарафдорларини тўплайди. Иккинчи 
босқичда эса динни янгилаш ғоясини, яъни 1885 йили у ўзини яшаб турган давр (ҳижрий 
XIV аср) «мужаддиди» эканини, 1888 йилга келиб эса инсонлардан «байъат» олиб, 
алоҳида «жамоат» ташкил қилиш ҳақида буйруқ олганини эълон қилади. Ғулом Аҳмад 
фаолиятининг учинчи босқичида ўзини «Имом Маҳдий», деб атаб, ислом асосларини 
бузишга киришган. Хусусан, 1891 йилда у Исо ибн Марямнинг табиий йўл билан 
ўлганини айтиб ва шундан келиб чиқиб ўзини мусулмонлар кутаётган «Масиҳ» ва 
«Маҳдий» деб даъво қилган. Суннийлик ақидасига кўра, Маҳдийнинг қачон ва қаерда 
пайдо бўлишини Аллоҳ таоло билади. Бу борада келган ҳадислар таҳлили эса, 
Маҳдийнинг имом Ҳасан авлодидан бўлиши, унга қарши Шомдан аскар юборилиши, 
пайғамбар суннатига амал қилиши, Ер юзида адолат ва инсофни қарор топтириши ҳақида 
маълумот беради.
1900 йилга келиб, у пайғамбарлик даъвосини илгари сурди, «илҳом» хутбасини 
ўқиди. Қизиғи шундаки, Ғулом Аҳмад ўзини оддий пайғамбар эмас, балки 
«пайғамбарларнинг сараси», дейишгача бориб етди. Унинг «Амадий далиллари» 
китобининг бешинчи жузъида келтирилган «Аллоҳ барча набий ва расулларни бир киши 
қиёфасида мужассамлаштиришни истади ва ўша менман», - деган сўзлари бунга далил 
бўла олади. Бундан ташқари у Яратган томонидан ваҳий юборилиши ҳеч қачон 
тўхтамаслигини эълон қилиш билан неча асрлардан бери мусулмонлар эътиқод қилиб 
келадиган ақидага мутлақо ёт фикрни илгари сурди. Ислом таълимотига кўра, Муҳаммад 
(с.а.в.)дан сўнг ўзини пайғамбар, деб эълон қилган киши ё каззоб ёки дажжол ёки мажнун 
ҳисобланади.
Аҳмадийларга кўра, барча динлар қандайдир халоскорни кутадилар, унинг 
келишига умид билан яшайдилар. Агар кутилаётган қутқарувчи, бир одамда мужассам 
бўлса, динлараро келишмовчилик бартараф этилиб, бирдамлик, ҳамжиҳатликка 
эришилган бўларди. 
1904 йилда Ғулом Аҳмад ўзини Кришнанинг одам қиёфасидаги кўриниши эканини 
эълон қилди. Яратган унга гўёки «Сен менга ўғил кабисан», деб ваҳий юборгани ҳақидаги 
иддаоси унинг соғлом фикрдан анча узоқлашиб кетганини кўрсатади. 
Аҳмадийларнинг ислом асосларидан узоқлашиб кетганини кўрсатувчи яна бир 
ҳолат уларнинг Макка, Мадина қаторида Қодиённи ҳам муқаддас шаҳар эканига эътиқод 
қилишларидир. Улар Қодиёндаги масжид олдида минора қурдириб, уни «халоскор 

---

минораси», ушбу қишлоқдаги қабристонни эса «Жаннат боғлари» деб атаб, бу ерга 
кўмилганлар жаннатга киради, деб ҳисоблайдилар.
Ғулом Аҳмад 1905 йилда ўзининг ўлими ҳақида ваҳий келганини айтган бўлсада, 
1908 йил 26 майда Лаҳорда вафот этган. Қабри Қодиёнга олиб кетилган ва тарафдорлари 
учун зиёратгоҳга айланган. 
Мирзо Ғулом Аҳмаднинг ўлимидан кейин шогирдлари унинг фикрларини йиғишда 
давом этдилар ва натижада «Синкретик Қодиёния-Аҳмадия ҳаракати» юзага келган. 
Кейинчалик оқим «Қодиён аҳмадийлари» («Қодиёнийлар») ва «Лаҳор аҳмадийлари» 
(«Лаҳорийлар») номли икки жамоага бўлиниб кетди. «Қодиёнийлар» Ғулом Аҳмадга 
нисбатан «Масиҳ мавъуд» («Ваъда қилинган Масиҳ») ва «Маҳдий», «Лаҳорийлар» эса 
«Набий зиллий» («Пайғамбар сояси») ва «Набий ғайри ташриъий» («Шариат жорий 
қилмаган пайғамбар»), «мужаддид» («динни янгиловчи») номларини ишлатишда 
фарқланадилар.
Аҳмадийлар муайян мамлакатга кириб борар экан, кўп ҳолларда саводи паст 
мусулмонлар ёки илгари бирор динда бўлмаган кишиларни нишонга олишга, ўзларининг 
талқинидаги нашр ва китобларни чоп этишга эътибор қаратадилар. Жамоа таркибига 
фақат 10 шарти белгиланган расмий қасамёд воситасида аъзо бўлиб кириш мумкин. Улар 
ўз талқинида Қуръон нусхаларини турли тилларда (80 га яқин тилда, хусусан ўзбек 
тилида) нашр қилиш ва тарқатиш билан фаол шуғулланадилар. 
Маълумотлар аҳмадийлар Ўзбекистонга кириб келишга қизиқаётганлигини 
кўрсатади. Хусусан, баъзи қўшни мамлакатларда аҳмадийлар ғояларини тарғиб қилувчи 
«Танланган ёзувлар», «Танланган ҳадислар», «Танланган оятлар» каби китобларнинг чоп 
этилгани, Қуръони каримнинг улар талқинидаги ўзбекча таржимасининг тақдимоти 
бўлиб ўтгани юқоридаги фикрни тасдиқлайди. 
Аҳмадийлик мусулмонларни ичидан бўлиб ташлаш, исломий қадриятларни бузиб 
талқин этиш, ислом динига янги тушунчаларни киритиш орқали одамларни тўғри йўлдан 
адаштиришга қаратилган, шаклан исломий, моҳиятига кўра унга мутлақо зид бўлган 
оқимлар сирасига киради. 
4. Халқаро Кришнани англаш жамияти. Шрила Бхактиведанта Свами Прабхупада 
номи билан танилган асли ҳиндистонлик Абхай Чаран Де (1896-1977) томонидан ташкил 
этилган. У 1947 йилда «Веда» фалсафаси билимдони сифатида «Бхактиведанта» (санскр. 
«содиқлик», «фидокорона хизмат») унвонига сазовор бўлади. Санскрит тилидан инглиз 
тилига кўпгина «Веда» матнлари, жумладан, «Бхагавадгита» («Худо қўшиқлари»)ни 
шарҳлар билан таржима қилди. 1959 йилда 63 ёшида дунёдан воз кечишга аҳд қилади ва 
Свами («Ақл ва ҳиссиётлар эгаси») унвонига эришади. 
1965 йилда А.Ч.Бхактиведанта Свами АҚШга кўчиб ўтди ва «Халқаро Кришнани 
англаш жамияти»га асос солди. Бу даврда Шарқ мистик таълимотига нисбатан катта 
қизиқиш Кришнани англаш фалсафасини тарғиб қилиш учун қулай шарт-шароит яратди 
ва ҳаракат тез ривож топди. Маълумотларга кўра, бугунги кунда дунёнинг турли 
бурчакларида уларнинг 150 дан ортиқ ибодатхоналари мавжуд. 
Кришначилик (вайшнавийлик) одам қиёфасидаги худо Кришна (Вишну)га эътиқод 
қилишга асосланган ҳиндуийликнинг икки асосий йўналишларидан бири ҳисобланади. 
Кришначиликнинг муқаддас ёзувларига «Бхагаватгита»дан ташқари бошқа «Веда» 
матнлари ҳам киради. 
Кришначилик яккахудоликка, яъни ягона ва мутлақ худо – Кришнани тан олишга 
асосланади. У абадий, яратилмаган ва чексиз шаклларга кириш қобилиятига эга. 
Кришначилик таълимотига кўра, олам руҳий ва моддий дунёга бўлинади. Инсоннинг руҳи 
танасига нисбатан бирламчидир. Кришначилар руҳни ривожлантириб ички комилликка 
эришиш ва шу йўл билан худога қўшилишни олий мақсад, деб биладилар. 
Ҳар бир инсон ўзида Кришнани англаш қобилиятини ривожлантириши мумкин. 
Бунинг учун бир қанча ҳаракат шаклларини ўз ичига олган ва худога муҳаббатни 
ривожлантириш ҳамда уни бутунлай руҳий англашга шўнғишга қаратилган бхакта-йога 

---

машқлар тизими ишлаб чиқилган. Айни пайтда, инсон ўзини моддий эҳтиёжлардан холи 
қилиши, гўшт, балиқ, тухум, маст қилувчи нарсаларнинг барчаси, жумладан, спиртли 
ичимликлар, тамаки, қаҳва, чой истеъмол қилиш, никоҳсиз жинсий ҳаёт кечириш ва 
қимор ўйинлардан воз кечиши зарур, деб ҳисобланади. 
Кришначиликда медитация деб аталувчи, ибодатхонада ўтказиладиган диний 
маросимлар ҳар куни соатлаб бажарилади. У махсус ҳаракатлар, Санкиртана – биргаликда 
худо Кришнани «Харе Кришна, Харе Кришна, Кришна Харе, Харе, Харе Рама, Харе Рама, 
Рама, Рама, Харе, Харе» деган, махамантра («озод бўлишнинг буюк қўшиғи»)ни куйлаш 
билан шарафлаш амалиётини қамраб олади. Буларнинг ҳаммаси, уларнинг таъбирича, 
ақлни тозалаш, фикрни ташқи дунёдан халос этиш, бутун диққат-эътиборни худога 
нисбатан муҳаббатга йўналтириш учун бажарилади. 
«Халқаро Кришнани англаш жамияти»да ўз эргашувчиларининг мол-мулкларини 
жамият ҳисобига хайр-эҳсон қилишлари ҳамда ибодатхонада руҳонийлик вазифасига 
ўтишлари рағбатлантирилади. Бу таълимотни қабул қилган ҳар бир кишига янги - 
санскритча ном берилади. Жамоа аъзолари сари, дхоти ва бошқа ҳинд миллий 
либосларини киядилар. 
Кришначилар томонидан миссионерлик фаолияти ўтган асрнинг 70-йилларида 
бошланган. Улар томонидан амалга ошириладиган тарғиботчилик ҳаракатининг ўзига хос 
хусусиятлари қаторида кўчаларда ибодат кийимларида юриб қўшиқлар айтиш ва 
адабиётларини тарқатиш, «Ҳаёт учун озуқа» деб номланадиган, бепул озиқ-овқат 
тарқатиш акциялари ўтказилишини кўрсатиш мумкин. Бундай ҳаракатларнинг асосий 
объектлари сифатида одатда талабалар, мактаб ўқувчилари, қариялар ва меҳрибонлик 
уйларида истиқомат қилувчилар танлаб олинади. 
5. Ўзбекистонда фаолияти аниқланган норасмий диний жамоа ва секталар. Тарих 
шуни кўрсатадики, чуқур ижтимоий-сиёсий ўзгаришлар бошидан кечираётган жамиятда 
ривожланишнинг «ягона тўғри йўли»ни, агар жамиятдаги вазият салбий томонга йўналган 
бўлса, «ягона нажот йўли»ни билишга даъво қилувчи турли диний жамоалар ёки секталар 
вужудга келиши кузатилади. Ўзбекистонда ҳам 1990-йилларнинг бошида муайян 
даражада харизма ва ташкилотчилик қобилиятларига эга, ўзига ишончи юқори бўлган 
айрим «янги диндорлар» ўз ғояларини бошқаларга ҳам тарғиб қила бошладилар. Оқибатда 
республикада бир неча норасмий диний жамоалар шаклланди. Уларнинг аъзолари орасида 
махсус диний маълумотга эга шахслар деярли учрамайди.
Норасмий диний жамоалар илгари сураётган диний-ғоявий қарашларнинг 
аксарияти соф диний характерга эга бўлиб, «халифалик қуриш» каби диний-сиёсий 
мақсадларга қаратилмасада, ақидавий жиҳатдан ҳанафийлик мазҳаби таълимотига 
мутлақо зид ғояларни тарғиб этиш ва ўзларига эргашмаган мусулмонлар ва бошқа дин 
вакилларига ўта кескин муносабат билдирилади. Жамоа ичида айрим ҳолатларда 
фуқароларнинг қадр-қимматини камситувчи тартиблар жорий қилинган ва жамиятга 
салбий муносабатлар шакллантирилган. Оқибатда жамоа аъзоларининг жамият ва 
ижтимоий алоқаларнинг узилиб қолиши, улар ва бошқа фуқаролар орасида ўзаро 
можаролар келиб чиқиши, айрим адептларнинг оилалари барбод бўлиши каби ижтимоий 
иллатлар кузатилмоқда. Жамоа раҳбарлари эса ўз тарафдорларини шахсий манфаат 
йўлида фойдаланиш ҳолатлари аниқланган. Ҳозирги кунда республикада фаолияти 
кузатилаётган норасмий диний жамоалар қаторига «Маърифатчилар», «Шоҳидийлар» ва 
«Бахшиллочилар»ни киритиш мумкин.