Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги омонов акром

Қоғоз пулларнинг муомалага киритилиши. 
Манбаларга кўра, 
дастлабки қоғоз пуллар X асрнинг охири XI асрнинг бошларида Хитойда 
чиқарилган. Хитойда қоғоз пуллар муомалага чиқишида мамлакатда 
қоғознинг кашф этилганлиги ва босма машиналарининг яратилганлиги 
муҳим аҳамият касб этган. Дастлаб муомалага чиқарилган қоғоз пуллар 
“эркин танга”, кейинчалик “қимматбаҳо қоғоз тангалар” деб юритилди, улар 
9
Ўзбекистон ҳудудида танга ва қоғоз пулларнинг чиқарилиши ва амал қилиши билан боғлиқ материаллар 
Ф.Муллажоновнинг Ўзбекистон Республикаси банк тизими китоби (–Т.: «Ўзбекистон» 2001й. 6 – 27 
бетлар)дан фойдаланилган ҳолда тайёрланди. 

---

22 
мамлакатда эркин айланадиган тўлов воситалари бўлсада олтин ёки товарлар 
билан таъминланмаган эди.
Қоғоз пуллар квадрат шаклда бўлиб, бир томонида императорнинг 
номи ва династицияси ҳақидаги маълумотлар, иккинчи томонида эса 
“Ғазначилик бошқаруви илтимосига кўра қарор қилинди, ҳукумронлик 
қилувчи император томонидан тасдиқланган ва ушбу ёзув бўлган бу қоғоз 
танга қийматга эга ва ҳақиқий кумуш танга қаторида тўловга қабул 
қилиниши шарт. Ушбу тартибни бузган ҳар қандай шахснинг боши 
кесилади” деган мазмундаги сўзлар битилган эди.
Хитойда муомалага чиқарилган қоғоз пулларнинг ҳажми ортиб 
кетганлиги ва уларни тартибга солиш механизмлари мавжуд бўлмаганлиги 
боис жуда тез вақт ичида қадрсизланиб кетади. Натижада 1500 йилларга 
келиб қоғоз пулларни муомалага чиқариш бекор қилинади.
Европада дастлабки қоғоз пуллар Стокголим банки томонидан 1661 
йилда эмиссия қилинган. Европада қоғоз пуллар эмиссиясининг 
намояндаларидан бири шотландиялик Джон Ло (1671 – 1729) ҳисобланади. 
Унинг таълимотига кўра, муомалага чиқарилган қоғоз пуллар ишлаб 
чиқарувчилар фаоллигини оширади ва давлатнинг хазинасини тўлдиришда 
жуда қулай восита ҳисобланди. У ўзининг таълимотини 1716 – 1720 
йилларда Францияда ўзи ташкил этган банк орқали амалга оширишга 
эришди. Бироқ, муомалада қоғоз пуллар ҳаддан ортиқ кўпайиб кетиши 
натижасида пулларнинг қадри тушиб кетди ва унинг таълимоти инқирозга юз 
тутди.