Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги олий таълим тизими педагог ва раҳбар кадрларини

98 
 
6.3 Хабар алмашиш 
Ҳозирги кунда хабар алмашиш хизматларининг кўплаб турлари 
мавжуд. Одатда, хабар алмашиш жараѐни бир обектдан иккинчига хабарни 
узатишни амалга ошириш тушинилади. Хабарлар турли формаларда бўлиши, 
турли маълумотлардан ташкил топиши ҳам датурли усулларда ташилиши 
мумкин. Хабарлашиш мультимедиали ва шу билан бирга текст 
кўринишидаги маълумотларни реал вақтда бўлиши ѐки маилбоксларга 
жўнатилиши мумкин. 
Қуйидаги 6.8-расмда IMSнинг икки хил хабар алмашиш формаси 
келтирилган: тезкор хабар алмашиш ва сеанс асосида хабар алмашиш. 
IMSнинг ҳар бир хабарлашиш тури ўзининг характеристикаларига эга. IMS 
тармоқлари хабар алмашиш учун асосий талабларидан бири - хабар алмашиш 
турлари орасида ўзаро ҳамкорликни осонлаштиришдир
19
. 
6.8-расм. IMS архитектураси хабар алмашиш турлари 
IMS тармоқларида тезкор хабар алмашиш усули реал вақтда хабар 
алмашиш усулининг ўзгарган кўриниши ҳисобланади. Реал вақтда 
фойдаланувчи терминаллари орасида хабарларни жўнатиш учун IMS 
тармоғида SIP MESSAGE усулидан фойдаланилади. Тескор хабарлашишда, 
UE MESSAGE сўровини яратади ҳамда тексдан ташкил топган контентни ва 
шу билан бирга овоз ва расм каби мультимедиа бўлагини сўровга 
жойлаштириши мумкин. Кейин, сўров IMS инфраструктураси орқали 
йўналтирилади, айнан INVITE сўрови каби. Сўров қабул қилувчи 
фойдаланувчининг UE томон йўл топгунича тармоқда сақланади. 6.9-расмда 
одатдаги хабарлар оқими келтирилган.
IMS: IP multimedia subsystem concepts and services. Messaging chapter -7.

---

III. НАЗАРИЙ МАТЕРИАЛЛАР 
99 
6.9-расм. Тезкор хабар алмашиш оқими 
Сўровларга албатта жавоб қайтарилади: икки фойдаланувчи ўртасида 
тезкор хабар алмашиш икки томонлама тўлиқ диалод кўринишида амалга 
оширилади. Сеанс асосидаги хабар алмашиш туридан фарқли ўлароқ, тезкор 
хабар алмашиш турида хабар сеанси фақат қатнашувчи фойдаланувчилар 
учун мавжуд бўлади. Жараѐнда хеч қандай протокол сеанси жалб 
қилинмайди: икки терминал орасида ҳар бир тезкор хабар мустақил ҳамда 
хеч қандай дастлабги сўровларга боғлиқ бўлмаган ҳолда амалга оширилади.
Агар IMS фойдаланувчи offline ҳоларда бўлганида тезкор хабар қабул 
қилинса, MESSAGE илова серверига (АS) йўналтирилади. То фойдаланувчи 
online ҳолатига ўтмагунча АС хабарни ўзида сақлайди. IMSда фойдаланувчи 
сервер рўйҳатидан фойдаланиб битта хабарни бир нечта қабул қилувчиларга 
жўнатиши мумкин. IMS фойдаланувчиси умумфойдаланувчи хизмат 
идентификаторидан (PSI) фойдаланиб рўйҳат шакллантириши мумкин. 
Қачондир MESSAGE усули PSIга яратилган рўйҳатга мос ҳолда 
жўнатилганда, сервер рўйҳатига сўров жўнатилади. Сервер рўйҳати хабарни 
қўлга киритганида, рўйҳатнинг ҳар бир аъзоси учун янги сўров 
шакллантиради. 
Агар тезкор хабар IMS фойдаланувчиси бўлмаган абонентга 
узатилганида, хабар илова серверига йўналтирилади, кейин сервер хабарни 
керакли тармоқ билан алмашади. Яъни, АS хабарни SMS, ММS ѐки емаil 
кўринишига ўзгартиради. R8 стандартида хабарни SMS кўринишига 
ўзгартириш усули ишлаб чиқилган ва ОМА бу усулни такоммиллаштириб 
хабарни турли тармоқ формаларига ўзгаритиш хизматини яратди. 

---

III. НАЗАРИЙ МАТЕРИАЛЛАР 
100 
6.10-расм. Сеанс асосида хабарлар оқим 
Сеанс асосида хабар алмашиш интернетда аллақачон фойдаланиб 
келинаѐтган хабар алмашиш усулига ўхшаш ҳолда амалга оширилади: 
интернетда қайта узатиш мулоқати. Хабар алмашишнинг бу кўринишида, 
фойдаланувчи сеансга иштирок этади. Сеансда асосан қисқа текст 
хабарларидан ташкил топган медиа компонентлари бўлиши мумкин. Бошқа 
сеансларда бўлгани каби, хабар сеансида вақт давомийлиги аниқ кўрсатилган 
бўлади. Бунда фойдаланувчи сеансни бошлаганида хабар алмашиш жараѐни 
бошланади ҳамда фойдаланувчи сеансни ѐпганида жараѐн тугатилади. Сеанс 
ўрнатилганидан 
кейин 
фойдаланувчилар 
ўртасида 
SIP 
ва 
SDP 
протоколларидан фойдаланиб, тўғридан тўғри хабар оқимлари узатилади. 
Юқоридаги расмда хабар сеанснинг хабар оқими келтирилган. 
Сеанс асосида хабар алмашиш P2P кўринишида бўлади. Сеансга 
таклиф қилиш қабул қилинганида, асосий медиа компонентни бўлиб 
хабарларнинг сеанси ҳисобланади. Шуингдек, хабар сеанслари билан бошқа 
медиа сеансларини бирлаштириш мумкин. Сеанс ичида хабарларни ташиш 
учун амалда MSRP (message session relay protocol) номли протоколдан 
фойдаланилади. MSRP протоколи ТCP протоколининг юқори қисмида 
жойлашган бўлиб, у исталган МIМЕ (multipurpose internet mail extensions) 
инкапсуляция қилинган маълумотларини таший олади. Хабар исталган 
ўлчамда бўлиши.
Сеанс асосида хабар алмашиш жараѐни конференция билан ҳам 

---

III. НАЗАРИЙ МАТЕРИАЛЛАР 
101 
табиий келишувни ҳосил қилиши мумкин. Конференсия вазифасидан 
фойдаланиш, сеанс асосидаги хабар алмашиш кўп қисмли мулоқот 
конференцияга ўзгартирилиши мумкин. Бундай жараѐнда, бу хабар алмашиш 
тури замонавий овозли конференцияга ўхшашган илова бўлади.