`Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги олий таълим тизими педагог ва раҳбар кадрларини

4.3. Регенерация ва трансген ўсимлик. 
Муваффиқиятли биотехнологияни йўлга қўйиш учун, ўсимликни 
такомиллашитиришда муҳим кетма-кетликдаги самарали регенерация усуллари 
бўлган бутун ўсимлик эксплантларни ўстириш ёки каллус тўқималар 
культурасидан фойдаланилади. Эксплантлар, каллус тўқималар ёки ягона 
хужайраларидан етук ўсимликлар олиш ўсимлик ген муҳандислигида энг 
муҳим ҳисобланади ва хужайраларни танлашда қуйидаги ноёб хусусиятлар; 
сомоклонал вариантлар, такрорий клонал кўпайтириш, вирусдан ҳоли 
ўсимликлар, гаплоид ва ёки полиплоид ўсимликлар, эмбрион ҳосил қилиши, 
гермаплазмада сақланиши ва бошқалар талаб қилинади. Регенерацияланиши
йўллари турли даражада бўлиши кўзатилган. Бу назария барча хужайраларнинг 
генетик қобилиятини ўз ичига олади ва уларни бевосита ривожланиш тўлиқ 
ўсимлик ичида; улар тотипотен ҳисобланади. Бироқ, ҳамма хужайраларни ҳам 
тотипотенлик экпрессия қобилиятига эга деб бўлмайди. Эксплантлар юқори 
даражадаги фарқли хужайралардан таркиб топган бўлиб, яъни барг, поя, илдиз 
ва гул тўқималари каби. Етилмаган эмбрионлар, ўсимлик меристемалари ва 
бошқа меристема хужайраларининг илдиз ҳосил қилиш системаси 
фарқланмаган. Жараҳотланган эксплантлар ўстириш учун қуйилади ва одатда 
жароҳатланган эксплант каллус тўқималарини бўлиниши ва ўсишини 

---

44
 
кучайтиради; жараҳотланиш эксплантларда дедифференцияланишини юзага 
келтиради Сугияма (1999). Меристематик қисмлар бир каллус тўқималаридан 
ривожланади ва новда, соматик эмрион ёки илдиз шаклланиши қобилияти 
туфайли органларни ҳосил қилади. Бу жараён оралиқ каллус босқичи бўлгани 
учун бу билвосита органогенез деб ҳисобланади.
 
Назорат саволлари: 
1. Ҳужайра биотехнологияси деб нимага айтилади? 
2. Ҳужайра органоидлари қандай ишлатилади?
3. Озуқа муҳитлари таркибини нечта компонентлари ташкил қилади? 
4.Ҳужайра органоидлари билан ишлашда нималар талаб этилади? 
5. Озуқа муҳити тайёрлаш учун қандай элементлар талаб этилади? 
6. Стерил ҳолатда экишни амалга ошириш учун ишлатиладиган асбоблар? 
7.Каллус культураларни ўстириш учун қандай омиллар ва озуқа муҳити 
мухим. 
8.Суспензион ҳужайра культураси учун энг аҳамиятли жараёнлар 
нималардан иборат. 
9. Ҳужайрани экишни амалга оширишда нималарга аҳамият бериш керак. 
10. Тўқималарини