Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги олий таълимнинг

9.2. Бошқарув техникаси тушунчаси ва таснифи 
Бошқарув техникаси - бу ақлий меҳнат техникаси, бошқарув 
тизимида ахборотни қайта ишлаш техникаси, бошқарув тизимида 
ахборотни қайта ишлаш техникасидир. Техника воситалари қанчалик 
такомиллашган бўлса бошқарув технологияси, бошқарув меҳнатини 
ташкил этиш ва бутун бошқарув жараёни шунчалик самарали бўлади. 
Ҳисобларга асосан мамлакат иқтисодиётини мақбул бошқариш 
учун йил давомида 10 та элементар арифметик операция бажариши 
зарур бўлса, бошқарув аппарати ходимлари 10 та, яъни 10 минг марта 
кам операция бажариш қобилиятига эга эканлар. Бу муаммони 
муваффақиятли 
ҳал 
этиш 
учун 
бошқарув 
меҳнатини 
такомиллаштириш, 
ахборот 
тўплаш 
ва 
қайта 
ишлашни 
механизациялаш ва автоматлаштириш зарур. 
Бошқарув техникасини фақат ҳисоблаш машиналари билангина 
боғлаш нотўғридир. Дастлабки техника воситалари 100 йил бурун 
пайдо бўлган ручка, чизғичдан тортиб ЭҲМ ва компютергача бўлган 
техника воситаларини қуйидаги икки гуруҳга ажратиш мумкин: 
оргтехника ва ҳисоблаш машиналари. 
Оргтехника воситаларига жуда турли-туман ускуна ва қуроллар 
(оддий қурол ва восита, ахборот олиш ва қайта ишлаш, кўчириш, 
кўпайтириш, алоқа воситалари ва ахборот узатиш, хизмат кўрсатиш, 
хизмат хоналари ускуналари) киради. Бошқарув меҳнати турли оддий 
қурол ва ускуналардан (қалам, ручка, идора дафтарлари, жадвал, 
график ва бошқалар) фойдаланишга асосланади. Энг сўнгги 
авлоддаги ЭҲМ ва компютерлар оддий техника воситалари (қалам ва 
чизғич) ўрнини тўлиқ боса олмайди. Қулай, оддий чидамли бу 
воситалар техника воситалари сингари жуда муҳимдир. 
Оддий қурол ва ускуналарни ахборотни қайта ишлаш 
босқичлари бўйича гуруҳларга ажратиш мумкин. Бу аввало ёзув 
воситалари (қалам, ручка, мўйқалам, трафарет), тасвир воситалари 
(график, диаграмма, назорат ва нозирлик ойналари, маршрут 
схемалари), ҳужжатлар сақлаш воситалари (токча, конверт, картотека 
ва х.к.), ахборот қабул қилиш ва мустаҳкамлаш воситалари (тарози, 
соат, ҳисоб машинаси, ўлчов воситалари, кўчирувчи машиналар), 
алоқа воситалари (телефон, АТС, раҳбар ва диспетчер коммутатори, 
радио алоқа, радиофон, сигнал ускуналари, овоз бериш ускуналари), 

---

113 
ахборот узатувчилар (овоз, нур, карточка, ойна, металл), бошқарув 
машиналарида қўлланиладиган ахборот узатувчилар (дисклар, қоғоз). 
Хулоса 
Ахборот - бошқарув учун зарурий хабар ва маълумотлар 
мажмуидир. Ахборотсиз бошқарув бўлмайди. Бошқарувчи ва 
бошқарилувчи тизимлар ўртасидаги боғлиқлик шакллари ишлаб 
чиқариш ахборотларидир. 
Иқтисодий ахборот - бошқарувда асосий рол ўйнайди. Ахборот 
тизимлари мураккаб ахборот тузилмалари бўлиб, у турли 
ҳужжатларни, ахборот оқими, алоқа каналлари, техник воситалар, 
автоматлаштирилган бошқарув тизимларини ўз ичига олади. Раҳбар 
қабул қилган бошқарув қарорлар ва унинг маъноси ахборот 
хизматларига боғлиқ. 
Коммуникация жараёни - бу икки ва ундан ортиқ одамлар 
ўртасидаги ахборот алмашиш жараёнидир. 
Компютерлар нафақат ишлаб чиқаришни бошқариш учун, балки 
иқтисодиётнинг барча жабҳаларига керак. 
Таянч иборалар 
Ахборот, коммуникация, коммуникацион жараён, бошқариш 
техникаси, вертикал коммуникация, горизонтал коммуникация, 
ахборотни алмашиш жараёни, ахборотни узатиш каналлари, 
фильтрлаш, қайта алоқа.