Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги олий таълимнинг

Моделлаштириш зарурати 
Реал ҳаёт билан тўғридан - тўғри ўзаро муносабатда бўлиш 
ўрнига модел ишлатишни шарт қиладиган бир неча сабаблар мавжуд. 
Уларга кўп ташкилот вазиятларнинг табиий мураккаблиги, реал 
ҳаётда зарур бўлганда ҳам илмий тажрибаларни ўтказишнинг имкони 
бўлмаслиги, ва раҳбариятнинг келажакка қараши тааллуқлидир. 
Мураккаблик. 
Ҳамма бошқарув мактабларидек бошқарув илми 
ҳам реал оламнинг ташкилот муаммоларини ҳал этишда фойдали 
бўлишга интилади. Инсоннинг модел ёрдамида реаллик билан ўзаро 
муносабатда бўлганида қобилиятларининг ошиши ғалати кўриниши 
мумкин. Аммо бу шундай, чунки ташкилотнипг реал ҳаёти ниҳоятда 
мураккабдир 
ва 
муайян 
муаммога 
тааллуқли 
ўзгарувчан 
миқдорларнинг фактик сони ҳар бир кишининг қобилиятидан анча 
ортиқ бўлишидир, ва реал ҳаётни моделлаш — тириш ёрдамида 
соддалаштириб уни англаш мумкиндир. 
Илмий тажриба ўтказиш.
Муаммоларни ҳал этиш альтернатив 

---

19 
вариантларини синаб кўриши ва тажрибада текшириши маъқул 
бўлган бошқарув вазиятлар кўп учрайди. Албатта, раҳбарлар янги 
маҳсулотга аввалдан унинг кўзлагандай ишлаши ва истеъмолчилар 
томонидан қабул қилинишини тажрибада аниқламасдан туриб 
миллион долларларини тикиши нотўғри булар эди. Реал ҳаёт 
шароитида муайян тажрибалар ўтказилиши мумкин ва шартдир. 
«Боинг» фирмаси янги самолётни, «Ниссан» янги автомобилни, «Ай 
Би Эм» янги компютерни лойиҳалаштираётганда улар ҳар доим 
намунани ишлаб чиқиб, уни реал шароитда текширишади ва ундан 
кейинггина бугун кенг кўламли ишлаб чиқаришни бошлайдилар. 
Лекин, бундай кўринишдаги тўғридан — тўғри тажриба ўтказиш 
қиммат бўлиб вақт талаб қилади. Тасаввур қилингки, агарда 
«Дженерал Электрик» фирмаси аслини олганда фирма муҳандислари 
томонидан фақат потенциал такомиллаштиришлар деб ўйлаб топган 
мингта қисмларни ишлаб чиқариб синаб кўрганда автомобил қандай 
қийматга эга бўлар ва ундаги янгиликлар қанча кам бўлар эди. Вa 
бундай ҳолатда моделлар ёрдам беради. 
Қарор қабул қилиш керак бўлган, лекин реал ҳаётда тажриба 
ўгказиш мумкин бўлмаган беҳисоб танг вазиятлар мавжуд. Масалан, 
«Фольксваген» фирмаси АҚШда ишлаб чиқарувчи корхона қуришга 
қapop қилганда, унга етарли иш кучи, маъқул бўладиган солиқ солиш 
шартлари мавжуд ва зарур материаллар қилишда ва тайёр 
автомобилларни юклаб жунатишда иқтисодий жиҳатдан қулай жойни 
танлашга тўғри келди. Унга кейин, «Реббит» моделининг кўп 
минглаб қисмларини йиғиш навбатини аниқлаш, заводнинг ўзи қай 
бир қисмларни ишлаб чиқариши, қай бирини эса сотиб олиши 
мумкинлигини билиб олиш, ҳар бир қисмнинг зарур заҳира 
даражасини белгилаш тўғри келди. Маълумки, фирма бу 
муаммоларни тажриба сифатида ҳар бир имкони бор жойда бир неча 
лойиҳалар бўйича завод қуриб ҳал қила олмасди.