Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги олий таълим тизими педагог ва раҳбар кадрларини

Асосий тушунчалар 
UNIX ОТ ни асосий устунлиги шундан иборатки, бу тизим ҳам сонли 
тушунчларга асосланади.
Виртуал машина. UNIX тизими кўп фойдаланувчилидир. Ҳар бир 
фойдаланувчига, у рўйхатдан ўтгандан сўнг, виртуал компьютер берилади, 
бу виртуал компьютер ҳамма зарурий ресурсларга эга: процессор (процессор 
вақти, доира ѐки коруселли, диспетчерлаш ва динамик приоритетлардан 
фойдаланиб ажратилади), оператив хотира, қурилма, файллар. Бундай 
виртуал компьютер жорий ҳолати ―образ‖ деб аталади. Жараѐн-образли 
бажарилиши дейиш мумкин. 
Жараѐн образи қуйидагилардан ташкил топади: 
- 
образ хотираси; 
- 
процессор умумий регистрлари қиймати; 
- 
файл жорий каталоги; 
- 
бошқа маълумотлар. 
 
Фойдаланувчи 
Юқорида айтиб ўтганимиздек, UNIX ОТ и кўп фойдаланувчили 
интерактив тизим сифатида назарда тутилган эди. Бошқача айтганда, UNIX 
мультитерминалли ишлаш учун мўлжалланган. Иш бошлаш учун, 

---

III. НАЗАРИЙ МАТЕРИАЛЛАРИ 
80 
фойдаланувчи ўз кириш пароли ва номини (name, login) киритади, бу ҳол 
ҳисобга олинган фойдаланувчи учун ўринлидир. 
Янги фойдаланувчини одатда администратор ҳисобга олади. 
Фойдаланувчи ўз ҳисоб номини ўзгартира олмайди, аммо ўз паролини 
ўрнатиши ѐки ўзгартириш мумкин. Пароллар алоҳида файлда кодланган 
ҳолда сақланади.
UNIX ОТ ядроси ҳар бир фойдаланувчини унинг идентификатори (user 
Identifier, UID) орқали идентификация қилади. (тизимда ҳисобга олинадиган 
ягона бутун қиймат орқали). Бундан ташқари, ҳар бир фойдаланувчи маълум 
гуруҳга мансубдир, бу ҳол ҳам маълум бутун қиймат орқали идентификация 
қилинади. (Group Identifier, GID). UID ва GID қиймати ҳар бир ҳисобга 
олинган фойдаланувчи учун, тизим ҳисоб файлларида сақланади ва 
фойдаланувчи 
тизимга 
кирганда 
ишга 
команда 
интерпретатори 
бажариладиган жараѐнга ѐзилади. Ва бу қиймат, шу фойдаланувчи номидан 
ишга тушириладиган ҳар бир жараѐнга меърос бўлиб ўтади ва ядро 
томонидан файлларга мурожаат, дастурлар бажарилиши ҳуқуқини назорат 
қилиш учун фойдаланилади.
UNIX ОТ и файл тизими дарахт структурасига эга. Ҳар бир ҳисобга 
олинган фойдаланувчи учун, файл тизими маълум каталоги мос келади (бу 
―домашний‖ каталог дейилади). Тизимга киришда, фойдаланувчи ўз 
каталогидаги барча каталог ва файллардан чексиз фойдаланиш ҳуқуқига эга 
бўлади. Фойдаланувчи ўз каталогидаги каталог ва файлларни яратиши, олиб 
ташлаши ва ўзгартириши мумкин. Бошқа файлларга мурожаат ҳуқуқига 
қараб, чегараланган бўлади.