Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги низомий номидаги тошкент давлат педагогика университети

Prezidentimiz I.A.Karimov ta'kitlaganlaridek, "ma'lumki, o'zlikni anglash, milliy ong va tafakkurning ifodasi, avlodlar o'rtasidagi ruhiy-ma'naviy bog'liqlik til orqali namoyon bo'ladi. Jamiki ezgu fazilatlar inson qalbiga, avvolo, ona allasi, ona tilining betakror jozibasi bilan singadi. Ona tili – bu millatning ruhidir.”
Mavzu: Fe' l so'z turkumi

Morfologik belgilari

• Ish-harakatni bildirgan so'zlar.
• So'roqlari: nima qildi? nima qilyapti? nima qilmoqchi?
• O'timlm (ol), o'timsiz (kel) fel.
• Bo'lishli, bo'lishsiz shaklga ega.
• Nisbat, mayl, zamon shaklga ega.
• Ravishdosh, sifatdosh, harakat nomi kabi maxsus vazifadosh shakllari bor.

• Yasalish xususiyatiga ega.
• Tuslanish tizimi mavjud.
• Sifatdosh shakligina otlashadi.
• Harakat nomi turlanadi, zamon va shaxsni ko'rsatmaydi.

Sintaktik belgilari

• Gapda asosan kesim bo'ladi.
• Ravishdosh, sifatdosh, harakat nomi shakli xol bo'ladi.
• Harakat nomi gapning barcha bo'laklari bo'la oladi.
• Sifatdosh sifatlovchi aniqlovchi bo'ladi, otlashganda ega, to'ldiruvchi, qaratqich-aniqlovchi bo'ladi.
• Boshqaruv va bitishuvda bosh so'z bo'lib keladi.

Sodda (mustaqil) va murakkab fe'llar

• Sodda fe'l bir o'zakli fe'llardir: oldi.
• Murakkab fe'l qo'shma fe'l ko'makchi fe'lli so'z qo'shilmasidir.
• Qo'shma fe'l kamida ikkita mustaqil lug'aviy ma'no bildiradigan qismlardan tashkil topadi: olib keldi.

• Ko'makchi fe'lli so'z qo'shilmasida faqat bir komponet lug'aviy ma'no anglatadi: Salim ishlab o'tiribdi.
• Etakchi fe'l ko'makchi fe'l bilan ravishdoshning –b, -ib, -a, -y qo'shimchalari yordamida birikadi: bor, boshla, yot, yur, ko'r, tush, qara –b, -ib, -a, -y bilan biriksa, yoz faqat -a, -y boq ko'makchi fe'lli faqat –b, -ib, orqali bog'lanadi;

• So'z o'zgartiruvchi va shakl yasovchi qo'shimchalar etakchi va ko'makchi fe'lga qo'shilishi mumkin: aytdim-qo'ydim.
• Ko'makchi fe'llar faqat fe'lga qo'shiladi.
• Tilimizda faqat etakchi yoki faqat ko'makchi bo'lib keladigan fe'l mavjud emas: olib kel.
• Ko'makchi fe'lli so'z qo'shilmasi lug'aviy birlik va yasama so'z hisoblanadi.