Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги низомий номидаги тошкент давлат

VI.
ТИЛНИ ИНФОРМАЦИЯ НАЗАРИЯСИГА КЎРА КОД БИЛАН 
ТЕНГЛАШТИРИШ 
Информация назарияси математика фанининг нисбатан мустақил, алоҳида 
аҳамиятга эга бўлган тармоғи, соҳаси сифатида мавжуд. У статистика
124
фани билан боғланиб, алоқа системалари орқали информацияни узатиш 
жараёнини ўрганади. Аниқроғи, информация назарияси (информатика) 
информацияни узатиш ва сақлашнинг мазмун томонини эмас, балки унинг 
статистик қурилиши билан шуғулланади, қизиқади, яъни информация 
назарияси ахборот матнини статистик структура сифатида ўрганади.
Статистик структура ахборотдаги сигнал (символ) ва сигналлар 
бирлашувининг воқеланиш частотаси – сони, миқдори сифатида тушунилади.
Сигналнинг кўп марта такрорланишида сигнал орқали узатиладиган 
ахборотнинг миқдорини аниқлаш жуда муҳимдир.
Демак, информация назарияси муайян ахборотдаги маълумотларни ушбу 
маълумотларнинг табиатига – мазмунига боғлиқ бўлмаган ҳолда миқдорини 
ўлчаш (текшириш) йўлларини, усулларини ишлаб чиқади. Шунга кўра 
информация назариясининг муҳим ва асосий хулосалари тилшуносликда ҳам 
ўз ифодасини топади.
Информация назарияси маълумотларни ўрганиш жараёнида махсус 
терминлардан – тушунчалардан фойдаланади. Булар қуйидагилар:
1. Код – ахборотни ёзиб олиш воситаси (усули). 
2.Матн (текст) – муайян ахборотни бериш, узатиш жараёнидаги 
белгиларнинг (тил бирликларининг, символлар-нинг) изчиллиги, кетма - 
кет келиши. 
3. Канал – ахборот берилувчи, узатилувчи муҳит, шароит. 
Тилни информация назариясига кўра юқорида қайд этилган учта 
тушунчалардан қайси бири билан тенглаштириш, қайси бири билан 
«баҳолаш» мумкин? 
Тилни код билан тенглаштириш, код билан параллел қўйиш мумкин. 
Чунки код, айтилганидек, ахборотни ёзиб олиш усули, воситаларидан 
биридир. Демак, тил – тилнинг ҳар бир белгиси (тил бирликлари) код 
сифатида муайян ахборот ташийди, узатади, етказади. Бинобарин, айни 
124
Статистика- кишилик жамияти ва халқ хўжалиги тараққиётидаги сон жиҳатдан 
бўладиган ўзгаришларни сифат томони билан боғлиқ ҳолда илмий ва амалий 
ўрганадиган фан.

---

181 
вақтда, ушбу ахборотни ҳисоблаб чиқиш, статистик маълумот тўплаш 
мумкин.
Хуллас, тил информация назариясига кўра код сифатида намоён бўлади. 
Тил орқали фикр алмашиш жараёнида ифодаланадиган, бериладиган 
ахборотларни статистик таҳлил қилиш, маълумот тўплаш зарур ва 
муҳимдир.