Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги низомий номидаги тошкент давлат

 
Мустаҳкамлаш учун саволлар: 
1. Чоғиштириш методи қандай метод? 
2. Чоғиштириш методининг қиёсий-тарихий методдан фарқи нимада? 
3. Чоғиштириш методининг тасвирий методдан фарқи нимада? 
Асосий тушунчалар: 
1.Чоғиштириш методи – икки ва ундан ортиқ қариндош ёки қариндош 
бўлмаган тилларни ўзаро қиёслаб, чоғиштириб ўрганади. 
2.Таққосламоқ – ўзаро солиштирмоқ, таққос қилмоқ. 
4.Тарихий - қиёсий метод 
Тарихий - қиёсий метод қиёсий - тарихий метод каби лингвистик методлар 
гуруҳига тегишли бўлиб, унда тарихийлик принципи етакчилик қилади. Айнан 
1 H. Ne’matov . Ўша асар, 124-бет. 
175
H. Ne’matov. Ўша асар, 125-бет. 

---

235 
мана шу хусусиятига, яъни тарихийлик жиҳатининг биринчи ўринда туришига 
- қиёслаш жараёнида етакчилик қилишига кўра мазкур метод қиёсий – 
тарихий методдан нисбатан фарқ қилади. Аслида ҳар икки метод ҳам 
тарихийлик ва қиёслаш принципига қатъий амал қилади, шу йўналишда 
тадқиқот ишларини олиб боради. Чунки ҳар икки методнинг мавжудлиги, 
фаолияти, ўзига хослиги, алоҳида методлар сифатида тан олиниши ва бошқа 
ўнлаб методлардан фарқ қилиши, аҳамияти тил системасига (структурасига), 
лисоний ҳодисалар тадқиқига тарихийлик ва қиёсийлик (ёки қиёсийлик ва 
тарихийлик) нуқтаи назаридан ёндашиш, мурожаат қилиш билан ўлчанади. 
Шунга кўра айрим манбаларда ушбу методлар орасига чегара қўйилмайди, 
айнан бир метод сифатида тушунтирилади
1
.
Тарихий - қиёсий метод қиёсий-тарихий метод асосида, унинг негизида 
пайдо бўлиб, у айрим, алоҳида тиллар ҳамда қариндош тиллар тарихини, 
уларнинг тарихан келиб чиқишини ўрганади, лисоний бирликларнинг ўтмиш 
шаклини, кўринишини, қиёфасини тиклайди.
Тарихий-қиёсий метод муайян тилнинг тарихий тараққиётини ўрганади, 
унинг ички ва ташқи қонуниятларини очиш мақсадида ишлатилади. Ушбу 
методнинг принципи-нуқтаи назари (бош мақсади) бир тил товушлари, сўз ва 
конструкциялари 
орасидаги 
тарихий 
умумийликни, 
ўхшашликни 
аниқлашдир, шунингдек, улар орасидаги тарихий фарқларни ҳам 
белгилашдир. Демак, ушбу жараёнда таҳлил ишлари тарихийлик асосида 
амалга ошади, лисоний бирликларга тарихан ёндашган ҳолда улар 
қиёсланади, натижада ўхшаш ва фарқли жиҳатлар маълум бўлади. Масалан, 
эски ўзбек тили тарихига оид озоқ, адақ, аёқ сўзларида з,д,ё товушларининг - 
ҳарфларининг ўзаро тарихий муносабати, тарихий алоқаси кабилар. 
Эслатамиз, тарихий-қиёсий метод бир тил ва бир неча тилларни-
қариндош тилларни ўрганса, қиёсий-тарихий метод эса бир нечта тилларни-
қариндош тилларни қиёсий ўрганади.