Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги низомий номидаги тошкент давлат педагогика университети

Йирик блокли таянчлар ғояси. Унинг моҳияти шундан иборатки, педагоглар ахборотни уни ўрганиш жараёни билишга нисбатан, ишда ижодий ёндашишга нисбатан қизиқиш уйғотадиган, аксинча эмас, бир вақтнинг ўзида кўпроқ билимларни қамраб олиш имкониятини яратадиган ва оширадиган тарзда кодлайдилар. А.А. Остапенко (йирик блокли таянчлар модели муаллифи) ўқув билимларини график зичлаш жараёнининг учта босқичини ажратади:
1. Билимларни кодлаш.
2. Билимларни йириклаштириш.
3. Билимларни тузилмалаштириш.
Ҳар бир босқични батафсил кўриб чиқамиз:
1. Биноларни кодлаш – бу “алоҳида тушунчалар, таърифлар, омиллар, ҳодисалар, катталиклар ва ҳоказоларни маълум белгили кодлар ёрдамида қисқартириб ёзиш жараёни” [93].
Муаллиф ўқув билимларини кодлашнинг қуйидаги турларини ажратади:
1. Белгили:
1.1. Ҳарф-сўзли;
1.2. Логограммалар;
1.3. Рақамли-сонли;
2. Расмли кодлаш:
2.1. Пиктограммалар;
2.2. Иконик;
2.3. Символик;
2.4. Кроклар;
2.5. Рангли.
2. Билимларни йириклаштириш – “умумий ва фарқли хусусиятларини топиш, ўзаро алоқаларни аниқлаш, ахборотни бир бутунга жипслаштириш” [115].
Бирор-бир метод билан (визуал, семантик ёки таснифлаш йўли билан) ташкил этилган материал ташкиллаштирилмаган материалга қараганда анча яхши эсда қолади ва ёддан тикланади. П.М. Эрдниевнинг ортидан А.А. Остапенко ҳам йириклаштирилган дидактик бирликни элистор деб атайди.
Бу ерда А.А. Остапенко элисторлар яратишда ёрдам берадиган методларни ажратади:
1) жойлаштириш методи;
2) “илгак сўзлар” методи;
3) калит иборалар методи;
4) калит образлар методи;
5) каррали ёзиш;
6) формула;
7) мини матрица.
3. Билимларни тузилмалаштириш. У йирик блокли график таянчларни яратишдан иборат. Кодланган ва йириклаштирилган материалга яхлит шакл берилади, бу шакл ушбу билимларни энг кўп самара билан ўзлаштиришга имкон беради.
Йириклаштирилган ва тузилмалаштирилган материаллар у билан вариатив ишлашга имкон беради, бу эса, ўз навбатида, таълим самарасини оширади.
А.А. Остапенко йирик блокли график таянчларнинг қуйидаги турларини ажратади:
“1.Фреймлар (ингл. фраме – синч, рама) – ўқув материалини ташкил қилишнинг муайян мазмундаги кўргазмали асос (синч) қатор тизиладиган методи. Фрейм муҳимини ажратиб, билимни мустақил равишда ўзлаштиришга имкон беради. Ўқитувчи томонидан берилган “синч” [93]. шакли талабалар томонидан ишлаш давомида ўзгартирилиши мумкин