Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги низомий номидаги тошкент давлат педагогика университети термиз филиали педагогика факултети бошланғич таълим кафедраси

Мактабдаги муваффақиятсизликларни тузатиш усуллари.

Замонавий дидактика академик муваффақиятсизликни бартараф этишнинг асосий усуллари сифатида қуйидагиларни таклиф қилади.

1. 
   Педагогик профилактика – фаол педагогик тизимларни излаш, шу жумладан фаол ўқитиш усуллари ва шаклларини, янги педагогик технологияларни, муаммоли ва дастурлаштирилган ўқитиш, педагогик фаолиятни ахборотлаштириш. Бундай олдини олиш учун Ю.К. Бабанский ўқув жараёнини оптималлаштириш бўйича контсептсия таклиф қилди.
   
2. 
   Педагогик диагностика – ўқув натижаларини мунтазам равишта мониторинг қилиш ва баҳолаш, бўшлиқларни ўз вақтида аниқлаш. Бунинг учун ўқитувчининг ўқувчилар, ота-оналар билан суҳбатларида, қийин ўқувчини кузатишда, ўқитувчининг кундалигида маълумотларни қайд этиш, тестлар, натижаларни таҳлил қилиш, қилинган хатолар турлари бўйича жадвал кўринишида умумлаштириш қўлланилади.
   
3. 
   Педагогик терапия – таълимдаги бўшлиқларни бартараф этиш чоралари. Биринчиси, уй мактабида қўшимча синфлар гуруҳлари. Иккинчисининг афзалликлари шундаки, улардаги машғулотлар жиддий ташхис натижаларига кўра гуруҳ ва индивидуал ўқув қўлланмаларини танлаб олинади. Уларни махсус ўқитувчилар олиб борадилар, қатнашиш мажбурийдир.
   
4. 
   Таълимга таъсири, ўқимаслик кўпинча камбағал тарбия билан боғлиқ бўлганлиги сабабли якка тартибда режалаштирилган ўқув ишлари муваффақиятсиз ўқувчилар билан олиб борилиши керак, бу мактаб ўқувчисининг оиласи билан ишлашни ўз ичига олади.
   

Етарлича ишламайдиган ўқувчилар билан ишлашда ўқув ва ривожланаётган педагогик таъсир етакчи ўринларда туради. Ишламай қолаётганлар билан ишлашнинг мақсади нафақат ўқитишдаги бўшлиқларни тўлдириш, балки уларнинг когнитив мустақиллигини ривожлантиришдир. Бу жуда муҳим чунки ўқувчи ўртоқлари билан танишиб, келажакда улардан ортда қолмаслиги керак. Ишламай қолган ўқувчилар учун ўқувчиларни вақтинча қисқартиришга йўл қўйилади, бу эса уларни аста-секин эгаллашга имкон беради.
Нейтрализатсия сабаблари зарарсизлантирилмоқда (салбий таъсир қилувчи вазиятларни бартараф этиш ва ижобий томонларини кучайтириш). Таълим жараёнини такомиллаштириш усулларини ишлаб чиқишда қоида тариқасида кам ишлайдиган ўқувчилар учун айниқса қулай шароитлар яратилиши назарда тутилади. Барча ўқувчиларга тегишли алоҳида тадбирлар ҳам ишлаб чиқилмоқда; улар мактаб ўқувчиларининг умумий ўқув ва ўқув шароитларини яхшилашга хизмат қилади. Бунга бухгалтерия ҳисоби ва назоратини такомиллаштириш бўйича таклифлар ўқувчиларнинг билим фаоллиги ва мустақиллигини ошириш ундаги ижодий элементларни мустаҳкамлаш ва қизиқишларни ривожлантиришни рағбатлатириш бўйича тавсиялар киради. Баъзи педагогик ва психологик асарларда таклиф қилинган муносабатларни қайта тарбиялаш усуллари ўз самарасини бермоқда. Кам маълумотга эга бўлган ўқувчилар учун махсус сўров шартларига ҳам эътибор қаратилади. Уларга жавоб тахтасида ўйлаш учун кўпроқ вақт бериш тавсия этилади, дарс режасини тузиш, жадвал, диаграммалар, плакатлар ёрдамида. Жавоб бераётган ўқувчи якка суҳбат қуриши унинг қийинчиликларини билиб олиши ва етакчи саволларга ёрдам бериши учун суст ишлайдиган ўқувчиларни сўровини бошқа ўқувчиларнинг мустақил иши билан бирлаштириш тавсия этилади. Таъкидланишича дарсда мустақил ишлаш жараёнида суст ишлайдиган ўқувчилар учун топшириқлар, бошқа ўқувчиларга қараганда босқичларга бўлиниб, уларга кўрсатма бериш учун фойдалидир. Ўқитувчининг вақтинча ўқувчилар гуруҳидаги дарсда табақалаштирилган ишларига кўп эътибор берилади. Дарснинг турли босқичларида мустақил иш гуруҳларда ташкил этилади ва ўқувчилар турли даражадаги қийинчиликларни бажаради.
Амалиётда мактаблар ортда қоладиган ҳар хил қўшимча синфлардан кенг фойдаланадилар. Ушбу ўлчовнинг кенг тарқалганлиги, гарчи танқид қилинса ҳам, материални ўрганиш учун вақтни кўпайтириши билан изоҳланади. Бу усул ўқитувчилар учун дарсда ишларни қандай фарқлашни, уй вазифаларини индивидуал равишда ажратишни билмайдиган ўқитувчилар учун ягона усул. Такрорий курс мактабга катта зарар етказади, ўқувчиларга жароҳат етказади ва самарасиз. Шу муносабат билан гўё пайдо бўлди ва ривожланиш суръати суст бўлган ўқувчилар учун ҳам, ўспиринлар учун ҳам қолганлар учун ҳам махсус синфлар ва мактаблар ташкил этиш амалиёти кенг тарқалган эди.
Бузилиш сабабларини ўз вақтида аниқлаш ва уларни йўқ қилиш жуда муҳимдир. Агар бошланғич синфларда бола кўникма ва ўрганиш истагини ривожлантирмаган бўлса унда ҳар йили ўқишда қийинчиликлар қор тўпи каби ўсади. Кейин ота-оналар боланинг аҳволига эътибор беришади ва шошилинч равишда репетиторларни қабул қилишни бошлашади. Аммо қоида тариқасида жуда кеч. Бола аллақачон ўқув жараёнига салбий муносабатни шакллантирган ва у кўпгина фанларни тушунмайди. Ота-оналарнинг чексиз “машғулотлари” баъзи оиладаги ёмон микроиқлимни ёмонлаштиради.
Агар етишмовчилик аниқланса ўқитувчи ўқувчининг қониқарсиз баҳоларини олишидан олдин юзага келган ва унинг ишига таъсир қилиши мумкин бўлган ҳолатларга мурожаат қилади. Биринчидан, дарсларни ўтказиб юбориш, уй вазифасини бажара олмаслик ва ўқувчининг дарсда бепарволик каби ҳолатлари одатда ҳайратланарли. Ўйчан ўқитувчи буни таҳлил қилишни тўхтатмайди, аксинча у талабанинг қандай шахсий хусусиятлари ва унинг ҳаётидаги вазият унинг ҳаракатларига олиб келиши мумкинлигини аниқлашга ҳаракат қилади. Бунинг сабаблари жуда бошқача бўлиши мумкин: талабанинг касаллиги унинг интизоми йўқлиги, характерининг заифлиги, яшаш шароитининг ёмонлиги, ўқитувчилар ва ўртоқлар билан низолар. Унинг таҳлил натижаларига асосланиб ўқитувчи қандай таълим эффектлари зарурлигини ҳал қилиши мумкин.
Шундай қилиб мактабдаги муваффақиятсизликнинг назарий жиҳати унинг сабаблари ва уларни бартараф этиш усулларини ўрганиб чиқиб хулоса қилишимиз мумкин:

1. 
   Етишмовчилик – бу ўқувчиларни тайёрлаш ва мактабни билимларни ўзлаштириш, кўникмаларни ривожлантириш, ижодий фаолиятда тажриба ва когнитив муносабатларни тарбиялашда мажбурий талаблар ўртасидаги келишмовчилик;
   
2. 
   Муваффақиятсиз ўқувчилар, қоида тариқасида ушбу фан бўйича ҳақиқий билимлар ва махсус кўникмалардаги бўшлиқларга эга бу бизга ўрганилган тушунчалар, қонунлар, назарияларнинг муҳим элементларини тавсифлаш, шунингдек зарур амалий ҳаракатларни амалга оширишга имкон бермайди. Таълим ва билим фаолияти кўникмаларидаги бўшлиқлар мавжудлиги, иш тезлигини секинлаштирадиган даражада, ўқувчи ажратилган вақт ичида зарур билим, кўникма ва малакаларни ўзлаштира олмайди.
   
3. 
   Ортиқча натижалар ўқувчиларни ўрганиш уларнинг фаолиятини таҳлил қилиш ва етарлича ишламайдиган ўқувчиларнинг типологиясини ишлаб чиқиш асосида амалга оширилади. Ўқув қобилиятсизлигини енгишга бағишланган психологик-педагогик адабиётларда унинг сабабларини таҳлил қилиш ва таснифлаш асосий ўринни эгаллайди. Камчиликларни бартараф этиш учун индивидуал вазифалар қўлланилади, ўқув вазифаларини алоҳида босқичларга махсус сўров шартларига қўшимча синфларга бўлиш.
   

ХУЛОСА
Ижтимоий педагогнинг мактаб болалари билан то`лақонли ишлаши мактаб ҳақиқатининг мураккаб ва кўп қиррали ҳодисаси бўлиб уни ўрганишга ҳар томонлама ёндашишни талаб қилади. Психологик ва педагогик томондан ривожланган ўқувчиларни тайёрлаш ва мактабни мажбурий ўзлаштириш билимларни ўзлаштириш ижодий фаолият тажрибасини шакллантириш ва когнитив муносабатларни тарбиялаш ижтимоий педагогнинг етакчи вазифаси эканлиги бу касб эгаларига юксак масулят юклайди. ўқитувчилар, , ота-оналар, ижтимоий педагог ва психолог ёрдамида фарзанд тарбияси ва та`лими учун киришиши муваффақиятга олиб боради