|
Шубҳасиз, ўртача инвестиция сиғими саноат маҳсулот салмоғини
ошиши ҳисобига қарийб ўзгармаган, эркин иқтисодий зоналарда инвестиция
сиғимининг энг паст даражаси “Ангрен” эркин иқтисодий зонасида
кузатилди.
Юқорида ҳисобланган индекслар орасида қуйидагича боғланиш мавжуд:
Бу натижага асосан “Жиззах” эркин иқтисодий зонаси ҳисобидан
эришилган.
Таҳлилдаги
эркин
иқтисодий
зоналарда
инвестиция
473%.
ёки
73
,
4
0
,
107
27
,
11
:
3
,
442
5
,
220
:
0
0
0
1
1
1
B
xB )
(KE
B
хB )
(KE
I
КЕ
ПС
447
,
14
073
,
0
:
051
,
1
:
1
1
0
1
1
1
В
хВ )
(КЕ
В
хВ )
(КЕ
I
КЕ
ФС
.
%
473
73
,
4
105
,
0
:
498
,
0
:
0
0
0
1
1
0
ёки
B
B )
(KE
B
B )
(KE
I
KE
CB
39
,
68
45
,
14
73
,
4
х
I
I
I
КЕ
C
В
КЕ
ФС
КЕ
ПC
77
динамикасининг таҳлили асосида кўп омилли аддитив-мультипликатив
индекслар тизимидан фойдаланиш мумкин.
2.10-жадвал.
Минтақалардаги эркин иқтисодий зоналарда
инвестиция хажмининг кўп омилли индекслари
1
ЭИЗ
Инвестиция
сиғими
Бир банд кишига тўғри
келган саноат маҳсулот
ҳажми (млн.сўмда)
Банд бўлганлар
сони (киши)
а
0
а
1
b
0
b
1
c
0
c
1
“Навоий” ЭИЗ
0,04
0,13
167,217
67,892
555
1850
“Ангрен” ЭИЗ
0,35
0,32
44,266
68,472
274
720
“Жиззах” ЭИЗ
1,66
0,71
64,024
221,358
33
1208
Жами:
Х
х
Х
х
862
3778
Макроиқтисодий статистикада уч ва ундан ортиқ омиллар билан
боғланган натижавий кўрсаткичлардан кенг фойдаланилади. Шунинг учун
бундай мураккаб натижавий кўрсаткичлар динамикасини ўрганишда, ўзаро
боғланган индекслар тизимини тўғри тузиш муҳим аҳамиятга эга. Бу масала
икки омил ўртасидаги ўзаро боғланишни ўрганишдан мураккаб, шундай экан
натижавий кўрсаткичлар ўзгаришига таъсир қилувчи учта омилдан
биттасининг ўзгаришини, иккитасини ўзгармас ҳолда қолдириш зарур.
Инвестиция ҳажми бир кишига тўғри келган ялпи маҳсулот ҳажми
билан инвестиция сиғими каби ҳисобланган кўрсаткичларга тенг, яъни:
КВ=а.в.с. (2.2.6)
Бундай боғланиш бу кўрсаткичларнинг индекслари орасидаги
муносабатида ҳам кўринади.
I
кв
= I
а
хI
в
хI
с
(2.2.7)
Ҳар бир омилнинг таъсири натижасида натижавий кўрсаткичларнинг
ўзгаришини аниқлаймиз:
1
Муаллиф ишланмаси
марта
51
,
19
84
13,
92
,
0
52
,
1
28
,
15924
220500
98
,
17225
28
,
15924
11300
98
,
17225
марта
51
,
19
11300
220500
0
1
1
1
1
1
0
0
1
0
1
1
0
0
0
0
0
1
0
0
0
1
1
1
x
x
x
x
c
b
a
c
b
a
x
c
b
a
c
b
a
x
c
b
a
c
b
a
I
c
b
a
c
b
a
I
КЕ
КЕ
78
Шундай қилиб, барча омиллар ҳисобига эркин иқтисодий зоналардаги
инвестиция ҳажми 19,5 марта ошган.
Юқоридагилардан шундай хулоса ясаш мумкинки, таҳлилдаги эркин
иқтисодий зоналар инвестиция ҳажми инвестиция сиғимининг ўзгариши
ҳисобига 152 фоизга ошган, саноат маҳсулотнинг бир кишига тўғри келган
меҳнат унумдорлиги 92 фоиз, эркин иқтисодий зоналарда банд бўлган
ҳодимлар сони ҳисобига 13,8 марта ошган ва учала омил ҳисобига эса 19,5
марта кўпайган.
Таҳлилда, кейинги қадам Ўзбекистон Республикаси эркин иқтисодий
зоналари фаолиятида инвестиция ҳажмининг мутлоқ қийматлардаги
ўзгаришини ҳар бир омил таъсирида аниқланади, яъни:
КВ
a
=
a
1
b
0
c
0
-
a
0
b
0
c
0
=17225,98–11300= 5925,98 млн. сўм;
КВ
b
=
a
1
b
1
c
0
-
a
1
b
0
c
0
=15924,28-17225,98=-1301,70 млн. сўм;
КВ
с
=
a
1
b
1
c
1
-
a
1
b
1
c
0
=220500-15924,28=204575,71 млн. сўм;
КВ=
КВ
a
+
КВ
в
+
КВ
с
=5925,98+(-1301,70+204575,71=209200млн.сўм;
Таҳлил маълумотларидан кўринадики, таҳлилдаги эркин иқтисодий
зоналарга киритилган инвестицияларнинг мутлоқ ҳажми 2018 йил 2013 йилга
таққослаганда 209,2 млрд.сўмга ошган. Шу жумладан, эркин иқтисодий
зоналар инвестиция ҳажмида инвестиция сиғимини ўзгариши ҳисобига 5,9
млрд. сўмга ошган, бир кишига тўғри келган саноат маҳсулотнинг ўзгариши
ҳисобига 1,3 млрд.сўмга камайган, эркин иқтисодий зоналар фаолиятида банд
бўлганлар сонини ўзгариши ҳисобига 204,6 млрд.сўмга ошган.
Аммо,
эркин
иқтисодий
зоналар
фаолиятини
иқтисодий
натижаларининг барчасини аниқ ҳисоблаб бўлмайди, уларнинг айримлари
вақт жиҳатдан кечикади ёки чўзилади. Бундай натижалар билвосита
натижалар ёки самара дейилади, уларга қуйидаги мезон-кўрсаткичларни
киритиш мумкин: - янги технологиялар билан танишишнинг осонлашуви; -
хўжалик фаолиятини ташкил этиш ва бошқаришнинг янги усулларини
эгаллаш;
-
мамлакатнинг
экспорт
базасини
кенгайтириш;-
янги
тармоқларнинг яратилиши; - минтақавий номутаносибликни бартараф
этилиши; - кадрлар салоҳиятини сақлаш ва ривожлантириш (бошқа
79
минтақалар ва хориждан мутахассисларни жалб қилиш, фирмалараро
миграция ва ҳоказо).
Хулоса қилиб айтганда, эркин иқтисодий зоналарни самарадорлигини
ўлчаш анча мураккаб масаладир. Чунки унинг ижобий таъсири нафақат ўша
зонада фаолият юритаётган корхоналар ишининг самарасига, балки бутун
минтақанинг иши самарасига, қўшни минтақаларга, ҳатто, бутун мамлакат
иқтисодиётига ҳам таъсир этади.
Do'stlaringiz bilan baham: |
