|
Ц
и
-i
-варианти автомобилини сотиш учун бозор нархи, сўм/та;
С
и
-
i
-варианти автомобилини таннархи (сотишга сарфни ҳисобга олган
ҳолда);
Э
Ҳ
-фирмани иқтисодий самарадорлиги коеффициенти, капитал нархи,
дисконтирлаш (жорий нарх қиймати) ставкаси ва б.ни миқдори эквиваленти
бўлиб, маълум лойиҳа учун алоҳида ҳисобланади;
Н
йил
-маркетинг
тадқиқотлари асосида аниқланадиган-вариантли автомобилни сотишни
йиллик ҳажми. Бозор муносабатлари шароитида эксплуатациядаги
автомобилларни баҳолашнинг асосий мезони [99, 100] - йиллик солиштирма
эксплуатацион харажатлар:
бу ерда С
еки
-аммортизасияни ҳисобга олмаган ҳолда и-вариант
автомобилини йиллик эксплуатацион харажатлари,
сўм/йил
;
К
еки
-
и-вариант
автомобилини эксплуатациясига капитал қўйишлари,
сўм
;
W
i
- и-вариант
автомобилини йиллик унумдорлиги,
ткм
;
Э
Ҳ
-автомобилни хизмат муддати миқдорини тескарисига тенг бўлган
корхонани капитал қўйишни самарадорлик меъёрлари.
Юқорида келтирилга мезонларга мувофиқ автомобилларни баҳолаш ва
танлаш
(1.10-1.13
формулаларига
қаранг)
ташиш
таннархи
ва
автомобилларнинг унумдорлик кўрсаткичларини чуқур ўрганишни англатади.
Шундай қилиб, транспорт воситаларини баҳолаш ва танлаш
методларини
ва
бунда
фойдаланиладиган
мезонларнинг
таҳлили
автомобилларни эксплуатацияси йўналишида тўпланган билимларни
тизимлаштиришга имкон берfди ва автомобилларни янада ривожлантириш
йўлларини белгилаб берди (1.24-расм).
1.24-расмдан кўриниб турибдики, ҳаракатланувчи таркибни техник-
эксплуатацион ва истеъмол хусусиятларига кўра баҳолаш босқичида, маълум
методика ва бунда ишлатиладиган мезонлар автомобил турини танлашга
имкон беради. Танланган ҳаракатланувчи таркибдан автомобиллар
моделларини техник-иқтисодий асослаш босқичида қўлланиладиган мезонлар
автотранспорт соҳасида жорий фаолиятининг талабларига тўлиқ жавоб
бермайди, чунки:
4-расм. Автотранспорт воситаларини баҳолаш ва танлаш методикаси ва уларни ишлатиш
мезонлари
1.
"Ташишга келтирилган солиштирма харажатлар" мезони автотранспорт
корхоналари мижозларининг транспорт эҳтиёжларини қондиришни
ҳисобга олмайди. Муайян ташувчида транспорт воситаларининг иш
фаолиятини баҳолашга имкон бермайди. Унда автотранспорт
тармоғининг ҳозирги ҳолатининг хусусиятлари ҳисобга олинмайди.
2.
"Халқ
хўжалиги
иқтисодий
самарадорлиги"
мезони
маълум
ташувчининг манфаатларини ҳисобга олмайди, чунки бу мезон ижобий
бўлганда ҳам, унинг даромади салбий бўлиши мумкин;
3.
"Автомобил ишлаб чиқарувчидан фойда" мезони фақат эксплуатация
самарадорлигини билвосита акс эттиради, чунки ишлаб чиқарувчи транспорт
корхоналарида йўқотишлар мавжуд бўлганда ҳам фойда бўлиши мумкин.
4.
«Йиллик
эксплуатацион
харажатлар»
мезони
транспорт
воситаларининг эксплуатациясини қоплашини ва бунда транспорт корхонаси
қанча фойда олишини баҳолаш имкониятини бермайди.
Шундай қилиб, эксплуатация қилинаётган автотранспорт воситаларини
эгаси автомобилни якуний танлашда баҳолаш мезони ҳисобга олинмайди.
Чунки,
автотранспорт
корхоналари
паркини
ҳар
хил
маркадаги
ҳаракатланувчи таркиб билан янгиланиб туриши, автотранспорт корхоналари
паркини янгилашда автомобилларни танлаш масаласи тиғиз турибди. Бундай
вазиятда автомобил моделини танлашда транспорт воситаларини баҳолашнинг
якуний мезони "ҳаракатланувчи таркиб эгасининг фойдаси" бўлиши мумкин,
бу эса мавжуд мезонлар билан биргаликда автомобилсозлик саноатининг
ҳозирги ҳолатига тўлиқ жавоб берадиган автомобилларни оқилона танлашга
имкон беради, чунки:
-
ҳаракатланувчи таркиб эгасини фойдаси кўпайтирганда, транспорт
корхоналарининг рентабеллиги кўпаяди ва қўшимча маблағлар уларнинг
ривожланишига йўналтирилиши мумкин
;
-бу ўз навбатида ташишнинг сифати ва барқарорлигини оширишга олиб
келади;
- қўшимча солиқ йиғими ва умуман саноат ишлаб чиқаришининг
ривожланиши ва хусусан транспорт тизими йўли билан давлат қўшимча катта
фойда олади; бу ўз навбатида жамиятнинг ижтимоий ривожланиши олиб
келади.
Шундай қилиб, автотранспортдан фойдаланиш самарадорлигини
ошириш масаласини ишлаб чиқишда яна бир захира аниқланди - автомобил
эгасига максимал фойда келтирадиган ҳаракатланувчи таркиб паркини янги
моделлари билан янгилаш.
Шу муносабат билан, паркни танлашда мумкин бўлган фойда қийматини
баҳолаш ёки маълум бир автомобил моделининг эксплуатацион
харажатларини минималлаштириш вазифаси белгиланди. Ушбу муаммони ҳал
қилиш автомобил эгаларига ҳар томонлама техник ва иқтисодий баҳолаш
босқичида энг самарали автомобилларни танлаш имконини беради, бу эса
автомобилларнинг ишлаш самарадорлигини ошириши мумкин.
Do'stlaringiz bilan baham: |
