Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги наманган муҳандислик-қурилиш институти

1.3. Автотранспорт воситаларини танлаш ва баҳолаш мезонлари 
Автотранспорт воситаларини танлаш ва баҳолашда, ҳал қилинаётган 
муаммога қараб турли белгилари таснифланиши мумкин бўлган кўплаб 
мезонлар қўлланилади. Мезонларни қуйидагича таснифлаш мумкин [50, 55, 
56]: ҳисобга олинган омиллар сони бўйича - битта (алоҳида) ва мураккаб 
(умумлаштирилган); 
боғланганлик даражасига бўйича - ташқи иш 
шароитларига тўла боғлиқ, қисман боғлиқ ва мустақил; табиатига кўра - 
миқдорий ва сифат; миқдор жиҳатидан - мутлақ ва нисбий.
Ҳаракатланувчи таркиб паркини баҳолаш ва танлашда, ҳаракатланувчи 
таркибни юқори даражада мос келиши тавсия этилади: юк ташиш оқимини
характери ва таркиби; юкнинг ҳажмий оғирлиги ва қисмланганлиги; йўл 
шароитлари; максимал тезлик ва ҳаракат хавфсизлигини таъминлаш; юкларни 
ташиш билан боғлиқ минимал харажатларни таъминлаш. Рўйхатга олинган 
шартларни ҳисобга олган ҳолда, ҳаракатланадиган таркибни танлаш 1.21-
расмда келтирилган. 
Юкларни номланиши 

---

1-расм. Ҳаракатланувчи таркибни танлаш шакли ва мезони 
Ушбу методика бўйича автотранспорт воситаларини баҳолаш ва 
танлашнинг умумий кетма-кетлиги [18] қуйидаги асосий босқичлардан 
иборат: Ташиш шартлари ва юкнинг хусусиятларини таҳлил қилиш. Ушбу 
босқичда кузовнинг тури (ён платформа, танк, микроавтобус) ва унинг сиғими 
баҳолаш мезонларидир: 
1.
Кузовнинг тури юк турига қараб аниқланади - унинг жисмоний хусусиятлари, 
зичлиги, тараларнинг тури ва шакли ва бошқалар. 
2.
Юк ташиш ҳажми ва партияланганлиги бўйича аниқланадиган автомобилни 
юк кўтариш қобилиятини танлаш (асосий мезон). Умумий қоида шундан 
иборатки, кичик партияларга мўлжалланган юкларни ташишда енгил юк 
кўтарувчи транспорт воситаларидан фойдаланилади ва катта ва доимий 
транспорт оқимлари учун, асосан ихтисослашган ва оғир транспорт 
воситалари қўлланилади.
3.
Таркибнинг йўл шароитларига мослашишини таҳлил қилиш. Бу ерда умумий 
мақсадлар учун мўлжалланган (А гуруҳи йўллари), ўтағон (Б гуруҳи йўллари) 
ва йўл танламас автомобилларни ажратиш мумкин. Ўтиш қийин бўлган 
йўлларда, ўтағонлиги, қаттиқ қопламали нотекис йўлларда - юриш равонлиги,