Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги наманган мухандислик технология институти Сотволди Турсунов

Илдизи. Ғалла дон экинларининг илдизи попук илдиз бўлиб, бир қанча илдиз ва илдиз тукчаларидан ташкил топган. Ғалла дон экинларининг уруғи унганда муртагидан битта ёки бир нечта муртак илдизчалар ҳосил бўлади. Буларга биринчи тартиб илдизчалар дейилади. Кейинчалик ғалла дон экинларининг майсасида 3-4 та поя ҳосил бўлгандан кейин тупланиш бўғимидан иккинчи тартиб илдизчалар ўсиб чиқади. Иккинчи тартиб илдизчалар ҳам ўсимлик хаётида жуда катта аҳамиятга эга. Ўсимликларнинг ўсиши, ривожланиши ва юқори ҳосил беришида мана шу илдизларнинг аҳамияти беқиёсдир.
Бирламчи илдизчалар сони ҳар хил ғалла экинларида турлича бўлади. Биринчи гуруҳга кирадиган ғалла экинлари – буғдой, арпа, жавдар, сули дони одатда бир нечта илдизча чиқариб унса, иккинчи гуруҳга кирадиган ғалла экинлари – маккажўхори, оқжўхори, шоли, тариқ дони доим битта илдизча чиқариб унади (1-расм). Биринчи гуруҳга кирадиган ғалла экинларининг униб чиқаётган донидаги бирламчи илдизчалар сони ҳар хил: масалан, буғдойда 3 та, арпада 5-8 та, жавдарда 4 та (баъзан кам), сулида 3 та (баъзан кўп) бўлади.

Илдизчалар пайдо бўлиши билан бошланғич поя ўса бошлайди, у ҳам доннинг пўстини ёриб чиқади ва юқорига, ёруққа қараб ўсиб боради. Пўстли дон (арпа, сули)нинг пояси аввал донни ўраб турган пўст остидан ўтади ва доннинг учидан ташқарига чиқади.

Пояси. Ғалла дон экинларининг пояси одатда тикка ўсади, уларнинг пояси бир нечта бўғим ва бўғим оралиқларига бўлинган бўлади. Поясининг ичи ковак ёки юмшоқ ўзак билан тўлган бўлади. Буғдой, арпа, жавдар ва сули поясида ўртача 5-7 та бўғим ва бўғим оралиқлари бўлади. Маккажўхори ва оқжўхорида уларнинг сони 14-25 тагача бўлиши мумкин. Ғалла дон экинларининг пояси гуллаш давригача тез ўсади, гуллаш даврида поя ўсишдан тўхтайди.
Барги. Ғалла экинлари поясининг ҳар бир бўғимидан биттадан барг чиқади. Уларнинг барги оддий барг бўлиб, у барг қини ва барг япроғидан иборат бўлади.
Гул тўплами. Ғалла экинларининг гул тўплами бошоқда ёки рўвакда жойлашган бўлади. Буғдой, арпа, жавдар ва тритикаленинг гул тўпламини бошоқ деб юритилади. Оқ жўхори, шоли, сули ва тариқнинг гул тўпламини рўвак деб юритилади. Маккажўхорининг оналик гуллари барг қўлтиғидан чиқадиган сўтасида жойлашган бўлади. Оталик гуллари эса поянинг учида чиқадиган рўвагида жойлашган бўлади. Бошоқ бошоқ ўзагидан ва бошоқчалардан иборат бўлади. Бошоқ ўзаги поянинг давоми бўлиб, у бўғимларга бўлинган бўлади. Бошоқ ўзагининг ҳар бир бўғимидан буғдой ва жавдарда биттадан ва арпада учтадан бошоқча чиқади.