1-MAVZU: Mutaxassislik fanlarini o‘qitish metodikasi fanining vazifalari, o‘qitish qonuniyatlari va tamoyillarining nazariy asoslari
Reja 1. О‘zbekiston Respublikasi «Ta’lim tо‘g‘risidagi Konun» «Kadrlar tayerlash milliy dasturi»ga binoan Oliy ta’lim tizimida mutaxasislik fanlarni о‘qitishda utkazilayetgan isoxatlar. 2. Muammolar va kadrlar tayyorlash tizimini tubdan islox qilish omillari: rivojlanishning erishilgan darajasi, kamchiliklar va muammolar, islox qilish omillari.
3.Kadrlar tayyorlashning milliy modeli va unda Oliy ta’lim: bakalavriat va magistratura.
1. О‘zbekiston Respublikasi «Ta’lim tо‘g‘risidagi Konun» «Kadrlar tayerlash milliy dasturi»ga binoan Oliy ta’lim tizimida mutaxasislik fanlarni о‘qitishda utkazilayetgan isoxatlar. О‘zbekiston Respublikasi «Kadrlar tayyorlash milliy dasturi»ning ikkinchi bosqichi sifat va samari bosqichidir. Bunda uzluksiz ta’lim tizimining barcha turlarida joriy etilgan meyoriy xujjatlar asosida talim jarayonini tashkil qilish, samaradorligini oshirish har bir ta’lim muassasasining asosiy vazifalaridan biri bо‘lmog‘i lozim. Oliy о‘quv yurtlarida ta’lim jarayonini tashkil qilish, sifatli bо‘lishini ta’minlash kо‘p jixatdan davlat ta’lim standartlari va namunaviy о‘quv rejalar asosida о‘quv nilinpng boshlaiishidan avvap о‘quv mashg‘ulotlarinp tо‘g‘ri tatnkil kchlish, rsjalashtprish. kafedralar о‘kuv yuklamattarini tо‘g‘ri taqsmmlashga bog‘liq. Bu borada Oliy ta’lim meyoriy xujjatlar tо‘plami (Toshkent 2001 yil ), О‘zbekiston Respublikasi Oliy va о‘rta maxsus ta’lim vazmrligining 1999 yil 21 dekabr 379-sonli buyrug‘i bilan tasdiqlangan vakt meyorlari, xamda О‘zbekiston Rspublikasi oliy ta’lnmining meyorii qujjatlari (Toshkent 2001 yil) asos bо‘ladi. Lekin shu bilan bir kagorda Oliy va о‘rta maxsus talim vazirligi tomonidan joriy etilgan msyoriy hujjatlar va Nizomlarda xar bir Oliy о‘quv yurtiga о‘zining xususiyatidan kelib chiqqan xolda, ma’lum bir о‘zgartirishlar kiritish vakolatlari qam berplgan. Shundan kelib chiqqan holda, ushbu qо‘llanmada Nizomiy nomidagi TDPU talabalarining malakaviy pedagogik amaliyoti haqida Nizom, Nizomip nomidagn TDPU kafedralarp tomonidan о‘quv yuklamatrini rejapashtirish uslublari va 2002-2003 о‘quv yilida о‘quv jarayonini tashkil qilish jadvallari berilgan.
ishlab chiqarishdan ajralgan va ajralmagan holda ta’lim olishni tashkil etish;
ta’lim va kadrlar tayyorlash davlat dasturlari asosida bepul о‘qitish, shuningdek ta’lim muassasalarida shartnoma asosida tulov evaziga kasb-hunar о‘rgatish;
barcha turdagi talim muassasalarining bitiruvchilari keyingi bosqichdagi о‘quv yurtlariga kirishda teng huquqlarga ega bо‘lishi;
oilada yoki о‘zi mustaqil ravishda bilim olgan fuqarolarga akkreditatsiyadan о‘tgan ta’lim muassasalarida eksternat tartibida attestatsiyadan о‘tish huquqini berish orqali ta’minlanadi.
Boshqa davlatlarning fukarolari О‘zbekiston Respublikasida xalqaro shartnomalarga muvofiq bilim olish huquqiga ega.
О‘zbekistonda ta’limni isloh qilish
О‘sib kelayotgan yosh avlodga ta’lim berish va tarbiya qilish tizimini rivojlantirish ta’limda islohotlar о‘tkazilishining muhim mohiyatli yо‘nalishi hisoblanadi. Hozirgi kunda kadrlar tayyorlash va ta’lim tizimida islohotlarni amalga oshirishning konseptual asoslari ishlab chiqilgan. Bu konsepsiyaning asosi kadrlar tayyorlash Milliy modeli hisoblanib, bu model “Islom Karimov modeli” nomini oldi. Kadrlar tayyorlash Milliy dasturi jahon ta’lim tizimlarining yutuqlarini yosh avlodni tarbiyalashdagi bizning ajdodlarimiz kо‘p asrlik tajribalarini о‘z ichiga olgan. Respublikamizning rivojlanishi о‘ziga xosligini hisobgan olishga, о‘zbek xalqining mentalitetiga asoslangan.
Ta’lim sohasini tubdan isloh qilishlar 1997 yilda boshlandi. (“Ta’lim haqida” gi О‘zbekiston Respublikasi Qonunining yangi tahriri qabul qilindi. Kadrlar tayyorlash Milliy dasturi tasdiqlandi). Ta’lim sohasidagi islohotlar nima uchun 1991 yili mustaqillikka erishgan paytdan boshlanmadi?
Chunki bozor iqtisodiyoti sharoitlarida ijtimoiy buyurtma va mehnat bozori talablarini hisobga olib shaxsning ta’lim olish va professional talablarini qondirishga qaratilgan ta’lim va kadrlar tayyorlash tizimining aniq yо‘nalishi xali mavjud emas edi. Kadrlar tayyorlash tizimida fan va ishlab chiqarishning vazifalari xali aniq belgilab berilmagan edi. Mutaxassislarni professional tayyorlash tor pragmatik yо‘nalishi ustun turar edi. Ta’lim va mutaxassislik dasturlari, ta’limning izchilligi va izchil emasligi, kadrlar tayyorlash turli zvenolari о‘rtasida ilmiy asoslangan bog‘liqlik yо‘q edi.
Shunday qilib meros bо‘lib qolgan ta’lim va kadrlar tayyorlash tizimi respublikamizda amalga oshirilayotgan demokratik va bozor qayta qurishlari talablariga javob bera olmay qoldi. О‘zbekiston Respublikasining “Ta’lim haqida” gi va “Kadrlar tayyorlash Milliy dasturi haqida”gi qonunlari kadrlar tayyorlash Milliy modelining amalga oshirilishi normativ bazasi, usuli va mexanizmi hisoblanadi.
Kadrlar tayyorlash Milliy modelining asosi va farq qiluvchi xususiyati unga asosiy tashkil etuvchi tarkibiy qismlar sifatida quyidagilar kiritilgani hisoblanadi: shaxs, davlat va jamiyat, uzluksiz ta’lim, fan, ishlab chiqarish.
Shaxs kadrlar tayyorlash Milliy modelining sistema tashkil etuvchi tarkibiy qismi hisoblanadi. Kadrlar tayyorlash sohasidagi Davlat siyosati insonni intellektual va ma’naviy-axloqiy tarbiyasi bilan bog‘liq bо‘lgan uzluksiz ta’lim tizimi orqali har tomonlama rivojlangan shaxs – fuqaroning tashkil topishini kо‘zda tutadi.
Davlat va jamiyat kadrlar tayyorlash tizimining faoliyati va rivojlanishi, kafolati, yuqori malakali raqobatbardosh mutaxassislarni tayyorlash bо‘yicha ta’lim muassasalari faoliyatini muvofiqlashtiruvchisi sifatida ishtirok etadi.
Uzuluksiz ta’lim ijodiy, ijtimoiy faol, ma’naviy boy shaxsni shakllantirish zarur sharoitlarini yaratadi. Milliy model tabiat va jamiyat rivojlanishi haqidagi yangi fundamental va amaliy bilimlar yuzaga keladigan soha sifatida, muhim ahamiyatga ega bо‘lgan element fanni о‘z ichiga oladi, kadrlar tayyorlash tizimida zarur hisoblangan ilmiy natijalarni о‘zida jamlaydi.
Ishlab chiqarish kadrlar tayyorlash tizimida kadrlarni buyurtmachisi va iste’molchisi vazifasini amalga oshiradi, kerakli darajadagi va kasbdagi kadrlarni tayyorlash, qayta tayyorlash va malakasini oshirishda faol ishtirok etadi.
Respublikada istiqomat qilayotgan fuqaroligi bо‘lmagan shaxslar bilim olishda О‘zbekiston Respublikasi fuqarolari bilan tsng huquqlarga ega
Pedagogik faoliyat bilan shug‘ullanish huquqi. Tegishli ma’lumoti. kasb tayyorgarligi bor va yuksak ahloqiy fazilatlari ega bо‘lgan shaxslar pedagogik faoliyat bilan shug‘ullanish huquqiga ega.
Pedagog xodimlarni oliy о‘kuv yurtlariga ishga qabul qilish О‘zbekiston Rsspublikasi Vazirlar Maxkamasi tasdiqlagan Nnzomga muvofiq tanlov asosida amalga oshiriladi.
Pedagogik faoliyat bilan shug‘ullanish sud hukmiga asosan man etilgan shaxslarning ta’lim muassasalarida bu faoliyat bilan shug‘ullanishiga yо‘l qо‘yilmaydi.
Ta’lim muassasasining hukukiy makomi
Ta’lim muassasasini akkreditatsiyadan vakolatli davlat organi tomonidan attestatsiyaga asosan amalga oshiriladi.
Ta’lim muassasasi yuridik shaxs bо‘lib, qonun hujjatlarida belgilangan tartibda barpo etiladi. Nodavlat ta’lim muassasasi О‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi belgilagan tartibda davlat akkreditatsiyasidan о‘tgan paytdan boshlab yuridik shaxs huquklari va ta’lim faoliyati bilan shug‘ullanish hukuqiga ega bо‘ladi.
Ta’lim muassasasi qonuniy hujjatlarga muvofiq ishlab chiqilgan ustav asosida faoliyat kо‘rsatadi.
Ta’lim muassasasi attestatsiya nachijalariga binoan davlat akkreditatsiyasidan mahrum etilishi mumkin.
Tavdim muassasalari о‘quv-tarbiya majmuilariga hamda о‘quv-ilmiy-ishlab chiqarish birlashmalari va uyushmalariga birlashishga haqli.
Ta’lim muassasalari ustavda belgilangan vazifalariga muvofiq pulli talim xizmatlari kо‘rsatish, shuningdek tadbirkorlik faoliyatining boshqa turlari bilan shug‘ullanishga hakli.
Davlat ta’lim standartlari. Davlat ta’lim standartlari oliy ta’lim mazmuniga hamda sifatiga qо‘yiladigai talablarni belgilaydi. Davlat ta’lim standartlarini bajarish О‘zbekiston Respublikasining barcha ta’lim muassasalari uchun majburiydir.
Ta’lim muassasalarida ta’lim berish tili. Ta’lim muassasalarida ta’lim berish tilidan foydalanish tartibi “Davlat tili haqida»gi О‘zbekistoi Respublikasi Konuni bilan tartibga solinadi.
