132
Сделан вывод, что относительно невысокая
плотность солнечной
радиации у поверхности Земли не обеспечивает получения температур,
необходимых для решения важных научных и инженерных задач таких, как
получение сверхчистых материалов, испытаний материалов при высоких
температурах и т.п. Технологическая задача получения тугоплавких
соединений, сверхчистых материалов и сплавов, лучевой сварки может быть
реализована при использовании зеркальных концентрирующих систем.
Решение этой задачи включает ряд проблем, и в частности, соблюдение
формы и размеров отдельных элементов и всего комплекса в целом, точности
их взаимного расположения и ориентирования.
Поэтому монтаж, юстировка и эксплуатация крупных ЗКС немыслимы
без применения геодезических методов и средств.
В связи с этим
геодезические
работы при создании ЗКС, особенно при их эксплуатации,
имеют большое научное и практическое значение.
Литература
1. Вейнберг В.Б. Оптика в установках для использования солнечной энергии.
– М., 1959, 233 с.
2. Зверева С.В. В мире солнечного света Л., Гидрометеоиздат, 1988.
3. Avchiev SH.,Islamova Z., Avchiev M. ”Pre-Calculation of The Accuracy of
Geodetic Works During Installation And Adjustment of Solar Furnaces”
International Journal of Computer Science and Engineering. ISSN 2348-8387,
VOL. 6 Issue 5, May 2019. . (Global Impact Factor,IF: 2.15).
4. Авчиев
Ш.К. Преобразование солнечной энергии в тепловую.
Архитектура. Строительство. Дизайн. Научно-практический журнал.
Ташкент 2012г, №2.
MUQOBIL ENERGIYA MANBARARIGA ASOSLANGAN
SINXRON MASHINALAR UCHUN QO’ZG’ATISH TIZIMI
prof. N.B. Pirmatov, talaba U.N. Berdiyorov (TDTU)
Hozirgi vaqtda butun jahonda elektr energiyasiga bo’lgan talab yildan yilga
oshib bormoqda. Shu sababli butun dunyoda, jumladan O’zbekistonda ham
no’ananaviy elektr stansiyalarining rivojlanishiga katta e’tibor berilmoqda.
2017-2021-yillarda qayta tiklanuvchi energetikani yanada rivojlantirish,
iqtisodiyot tarmoqlari va ijtimoiy sohada energiya samaradorligini oshirish chora-
tadbirlari dasturi to‘g‘risida O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining qarori
chiqgan.
Ta’kidlash joizki, O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2015-yilning 5-
maydagi PQ-2343-sonli
qarori bilan tasdiqlangan, 2015-2019-yillarda iqtisodiyot
tarmoqlari va ijtimoiy sohada energiya sarfi hajmini
qisqartirish, energiyani
tejaydigan texnologiyalarni joriy etish chora-tadbirlari Dasturi doirasida keyingi
yillarda Respublikamizning iqtisodiyot tarmoqlari va ijtimoiy sohasida energiya
tejamkorligini ta’minlashga qaratilgan keng qamrovli
chora-tadbirlar amalga
oshirilmoqda.
133
Elektr va issiqlik energiyasini ishlab chiqarishda qayta tiklanuvchi energiya
manbalarining (quyosh, shamol va biogaz energiyasi, kichik tabiiy va sun’iy suv
oqimlarining
gidroenergiyasi)
mavjud
yuqori
imkoniyatlaridan
amalda
foydalanilmayapti.
2017-2021-yillarda O‘zbekiston Respublikasini rivojlantirishning beshta
ustuvor yo‘nalishi bo‘yicha Harakatlar strategiyasida [1] qayta tiklanuvchi
energiya manbalaridan foydalanishni kengaytirish, ishlab chiqarishning energiya
sig‘imini qisqartirish, milliy ilmiy-texnikaviy ishlanmalar va sinovdan o‘tgan
xalqaro energotejamkor ilg‘or texnologiyalar tadqiqotlarini amaliyotga maqsadli
joriy etish sohasida belgilangan ustuvor yo‘nalishlarni ro‘yobga chiqarish
maqsadida bir qancha chora-tadbirlar belgilab berilgan, jumladan:
- qayta tiklanuvchi energetikani yanada rivojlantirish;
- qayta tiklanuvchi energiya manbalarini rivojlantirish sohasida innovatsiya
texnologiyalarini, ilmiy-texnikaviy ishlanmalarni
joriy etish va energiya
samaradorligini oshirish, energiya tejovchi jihozlar va asbob-uskunalarni ishlab
chiqarish va mahalliylashtirishni, jumladan, texnologiyalarni transfer qilish va
muhandislik markazlarini tashkil etish yo‘li bilan kengaytirish;
- qayta tiklanuvchi va
muqobil energiya manbalaridan, ikkilamchi energetika
resurslarini energetik utilizatsiya qilishdan foydalangan holda, elektr energiya
ishlab chiqarish, quyosh, shamol energiyasi, mikro
va kichik gidroelektrostan-
siyalardan foydalanishning sinovdan o‘tgan texnologiyalari asosida energiya ishlab
chiqarish quvvatlarini yaratishga tadbirkorlik subyektlarini jalb qilish orqali
yoqilg‘i-energetika balansini diversifikatsiyalash;
- zamonaviy energiya samarador va energiya tejamkor texnologiyalari asosida
mavjud ishlab chiqarish quvvatlarini modernizatsiya qilish, texnik va texnologik
qayta jihozlash va yangilarini yaratish orqali ishlab chiqarilayotgan mahsulotlar
energiya sig‘imini kamaytirish va boshqalar.
Shamol elektr stansiyasi (SHES) - shamol oqimining
kinetik energiyasini
elektr energiyasiga aylantiruvchi qurilma. Shamol dvigateli, elektr generatori,
generator va dvigatelning ishini boshqaruvchi avtomatik qurilma hamda ular
oʻrnatiladigan inshootlardan iborat.
Shamol generatorlaridan foydalanish an’anaviy generatorlardan 2-4 baraobar
qimmat [2]. Masalan 10 kW li shamol generatorini o’rnatish 55000-80000$ga (52-
76.5 mln. so’m) teng.
Bizlar shamol energiyasidan foydalanib sinxron mashilarning qo’zg’atish
tizimi uchun yangi, no’ananaviy tizimni ishlab chiqish usulini taklif qildik. Taklif
etilayotgan qurilmaning sxemasi 1- rasmda ko’rsatilgan.
Ma’lumki, sinxron mashinalarning qo’zg’atish chulg’amiga o’zgarmas tok
manbasidan o’zgarmas tok beriladi. O’zgarmas tok manbasi sifatida elektr
mashina-lar, tristorlar, diodlar qo’llanilishi mumkin.
134
1-rasm. Shamol generatori yordamida qo’zg’aladigan sinxron motorning
go’zg’atish sxemasi: 1-stator chulg’ami; 2-rotor chulg’ami; 3- rostlovchi
reostat; 4- akkumulyator; 5-doimiy magnitli o’zgarmas tok generatori
Ushbu no’ananaviy sxema quyidagi tartibda ishlaydi: doimiy magnitli
o’zgarmas tok generatori 5 ning parraklarini shamol
aylantirishi natijasida
generator 5 elektr energiyasini (o’zgarmas) ishlab chiqaradi. Generator 5 ishlab
chiqargan o’zgarmas tok, sinxron motorning qo’zg’atish chulg’ami 3 ga rostlovchi
reostat 3 orqali beriladi, natijada sinxron motorda asosiy magnit maydon hosil
bo’ladi.
Demak, kichik va o’rta quvvatli sinxron mashilarning qo’zg’atish tizimini
o’zgarmas tok bilan ta’minlashda doimiy magnitli o’zgarmas tok shamol
generatoridan foydalanish elektr energiyasini tajar ekan.
Do'stlaringiz bilan baham: 
