|
Т ў ғ р и о қ и м тамойили бу жараёнлар ва китоб операциялари, карточкалар, библиографик маълумотлар, китобхон сўроқларининг тўғри йўлини юзага келтиришини англатади. Бу дегани, китоблар бир ходимнинг қўлида (битта бўлимда, битта гурухда) бир марта бўлади ва унга қайтиб келмайди. Жараёнларни нотўғри алмашиниши йўлни узайтиради, ижро вақтини чўзиб юборади ва ортиқча куч талаб қилади. Шунинг учун ҳам жараёнлар ва операциялар изчиллигини шундай ташкил этиш керакки, у циклни тезлатишга ва сарфланадиган меҳнатни камайтиришга ёрдам берсин.
Уйғунлик ва бир меъёрийлик кутубхонанинг йил давомида турли кунларда ва даврларда бир маромда, бир хил юклама (нагрузка) билан ишлаши лозимлигини билдиради. Маълумки, мавсум кутубхоналар фаолиятига кучли таъсир этади, китобхонлар оқими якшанба ва иш кунлари, эрталаб ва кечки пайтларда,ўкув сессиялари ва ундан кейин ҳам ҳар хил бўлади. Ишда бир меъёрни ўрнатиш, календарь режа тузиш ва айрим топшириқларни бажариш муддатини белгилаш ишни ўз вақтида бажаришга ёрдам беради.
Ўртача ҳажмдаги ва йиллик китоб олиши минглаб нусхани ташкил этувчи, келувчилар сони бир неча минг кишини ташкил этувчи йирик кутубхоналарда нашрлар ва китобхонлар талабини бошқариш зарур. Бошқариш – уларни ишлов берилиш муддатини кузатиш, ижрочидан ижрочига ўтишни тартибга солиш, уларни йўлдаги асралишини назорат қилиш эхтиёж сезади. Бошқаришни рационал ташкил қилиш учун цикл давомийлиги - бу меҳнат предметлари харакатини ташкил этиш формасини аниқ белгилаш, диспетчерликни йўлга қўйишдир.
Цикл давомийлиги, яъни меҳнат предметининг китоб йўли ёки китобхон талаби йўли бўйлаб харакати, бу турли хил вақт парчаларидан вужудга келадиган тизма хажмдир. Бу холда вақт самарали ва самарасизга ажралади. Самарали вақт- бу белгиланган нормага мувофиқ мазкур цикл барча операцияларини амалга ошириш учун зарур бўлган вақт. Буни операцион вақт деб аташ ҳам мумкин. Бироқ операцион вақтни сарфланиши- цикл умумий давомийлигини бир улуши холос. Меҳнат предметларининг йўлида узоқ муддат бўлиши, китоб ёки талаб қоғозининг ишда бўлганлиги билан эмас, балки аксинча, улар ишлов беришни кутишида узоқ вақт харакатсиз қолганлиги билан изохланади. Кутиш вақтини умумийлашган термин билан самарасиз вакт деб аталади. Самарасиз вақт – оператор иш столидаги кутиш вақти, структурали бўлинмаларда материаллар туркумига ишлов беришни давом эттириш учун навбатдаги ходимга беришдаги кутиш вақти.
Цикллар давомийлиги, уларнинг сермеҳнатлиги, меҳнат предметлари харакатини ташкил қилинишига боғлиқ. Меҳнат предметларига якка тартибда ёки доналаб ишлов бериш сифатида ташкил этилса кам самаралидир. Чунки бунда бир операциядан бошқасига кўп миқдорда кўчирилади
Ишлов беришнинг туркум (туп) шаклида хужжатлар партияси цикл маршрути бўйича – жараёндан – жараёнга, операциядан- операцияга изчилликда харакат қилади. Хужжатлар партиясининг охиргисига ишлов берилмагунча, у навбатдаги операцияга ўтмайди. Ҳар бир ижрочи ўз жойида операцияни кўп марталаб бажаради. Бу эса мехнат унумдорлигини оширади. Лекин китоблар партиясининг хажми қанчалик узун бўлса, цикл шунчалик давомий бўлади.
Қисман- туркум шаклида ишлов беришда маълум технологик операциядан ўтган китоблар партиясининг бир қисми тезликда бошқа операцияга ўтади ва цикл якунланиши бўйича сўнги бажарувчига берилади. Бу шаклда ишлов беришнинг камчилиги айрим китоблар харакатини кузатиш қийин бўлади, хужжатларга ишлов бериш нисбати бузилади, оқим харакатини бошқариш қийинлашади.
Параллел туркум шаклда ишлов бериш, келган материалларни ишлов бериш босқичлари бўйича параллел харакат қиладиган бир неча оқимлар- партияларга ажратишни назарда тутади. Бунда туркумлаш бўйича ишлов бериш қиммати сақланиб қолади, бир неча оқимларнинг бир вақтдаги (параллел) харакати эса уларнинг йўлда бўлишини тезлаштиради. Лекин бу шакл “китоб йўли” циклини иккинчи ярми учунгина мухимдир. Каталоглар билан ишлашда цикл харакати секинлашади. Умуман олганда юқорида қайд этилган шакллардан туркум шакл бир қанча афзалликларга эга.
Do'stlaringiz bilan baham: |
