Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги мирзо улуғбек номидаги ўзбекистон миллий

 
7- расм. Одамнинг ички 
секреция безлари 
1 – гипофиз, 3 – қалқонсимон без, 4 
– қалқонсимон олд безлари, 5 - 
буйрак усти безлари, 6 – меъда ости 
бези, 7 – уруғдонлар, 8 – 
тухумдонлар. 
Бундан 
ташқари 
расмда сўлак безлари - 2 ҳам 
келтирилган. 
 
 

---

13 
Вазифа: 
1.
Қорин бўшлиғидаги аъзоларнинг танада жойлашишини расмда 
тасвирланг. 
2.
Ўпка, юрак, жигар, меъда, талоқ, буйрак, ингичка ва йўғон ичаклар 
бўлимларининг, ички секреция безларини ўз танангизда жойлашувини 
таҳлил қилинг. 
 
2-ЛАБОРАТОРИЯ ИШИ. Қўзғалувчан тўқималар 
микроструктурасини кузатиш
Ишнинг мақсади: 
Қўзғалувчан тўқималарнинг тузилиши ва функциялари билан танишиш. 
Ишнинг режаси: 
1.
Қўзғалувчан тўқималарнинг тузилиши, функциялари ва хоссалари. 
2.
Қўзғалиш, якка қўзғалиш, қўзғалувчанликини ўзгариши, ритмик 
қўзғалиш, оптимум ва пессимум таъсирлар ва ўзгармас токни 
тўқималарга таъсири. 
3.
Хулоса.
Керакли жиҳозлар: 
Қўзғалувчан тўқималарнинг тасвири туширилган 
расм ва плакатлар. 
Қўзғалувчан тўқималар 
деб, қўзғатувчининг таъсирига ўзига хос 
шаклда: электрик потенциал ҳосил қилиб ѐки бошқа кўринишларда жавоб 
берадиган тўқималарга айтилади. Уларга 
асаб, мушак
ва 
без тўқималари
киради. Қўзғалувчан тўқималарга қуйидаги хоссалар хос: 
– қўзғалувчанлик– қўзғала олиш қобилияти; 
– ўтказувчанлик– асаб импульсини ўтказиш қобилияти (асабдаги 
ўтказиш тезлиги 120 м/с, яъни 600 км/с га етиши мумкин); 
– қисқарувчанлик – қўзғалган вақтда куч ѐки қувватни ривожлантира 
олиш ѐки қобилияти; 
– лабиллик – функционал ҳаракатчанлик, яъни ритмик фаолликка эга 
бўлиш қобилияти (асаб секундига 1000 тагача асаб импульсини 
генерациялаши мумкин); 
– секретор фаоллик. 
Қўзғалувчан тўқималарнинг асосий функционал характеристикалари 
қўзғалувчанлик ва лабиллик ҳисобланади. 
Қўзғалувчан тўқималар учун иккита асосий асаб жараѐнлари – қўзғалиш 
ва тормозланиш жараѐнлари хосдир. Тормозланиш — қўзғалиш жараѐнининг 
фаол тўхтатиб турилишидир. Ушбу иккита жараѐннинг ўзаро боғлиқлиги
сабабли яхлит организмдаги асаб фаолияти мувофиқлашади. 
Қўзғалишнинг маҳаллий (ѐки локал) ва тарқалувчан турлари 
фарқланади. Маҳаллий қўзғалишда ҳужайра мембранасининг юзасида озгина 
ўзгариш бўлади, тарқалувчан қўзғалишда эса барча физиологик ўзгаришлар 
комплекси (қўзғалиш импульси) асаб ѐки мушак тўқимаси бўйлаб узатилади. 

---

14 
Қўзғалувчанликни ўлчаш учун поғона кучи, яъни тарқалувчан қўзғалиш 
пайдо бўлиши учун етарли бўлган энг кам катталик аниқланади.
Поғона катталиги тўқиманинг функционал ҳолати ва қўзғатувчининг 
хусусиятларига боғлиқдир. Поғона катталиги тўқиманинг функционал
ҳолати ва қўзғатувчининг хусусиятларига боғлиқ бўлади. Бунда ташқи 
муҳитнинг исталган ўзгариши (электрик, иссиқлик, механик ва б.) 
қўзғатувчи бўлиши мумкин.
Лабиллик — асаб ва мушак тўқимасида қўзғалиш жараѐнининг кечиш 
тезлигидир (лот. лабилис — ҳаракатчан). Лабиллик ѐки функционал 
ҳаракатчанлик атамасини 1892 йилда Н. Е. Введенский илгари сурган.
Лабиллик тўқиманинг тезлик хоссаларини белгилайди.