Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги мирзо улуғбек номидаги ўзбекистон

Целлюлозанинг анаэроб йўл билан бижғиши
. Целлюлозанинг 
анаэроб йўл билан бижғишини В. Л. Омелянский аниқлаган. Уни 
парчалайдиган бактериялар анаэроб шароитни талаб қилади. Бактериялар 
барабан таёқчасига ўхшаш спора ҳосил қилади. Улардан бири целлюлозани 
мой кислотали бижғишга ўхшаш бижғитади, сирка кислота, карбонат-
ангидрид ва метан ҳосил қилади. Иккинчи бактерия эса метан ўрнига 
водород ҳосил қилади. 
Биринчи бактерияни Омелянский
Вас. се11ulosae hydrogenicus
деб 
атаган. Бу бактерия 10-12 нм узунликдаги спора ҳосил қилади ва ҳужайраси 
ноғора чўпига ўхшаб кетади (42- расм). Иккинчи бактерия 
Вас. се11ulosae 
42-расм. A-Bacillus cellulosae; Б-Bac.metanicum

---

91 
methanicum
. У майдароқ спора ҳосил қилади ва ноғора чўпига ўхшаб
кетади. Метанли бижғишда кўп миқдорда СО
2
, СН
4
ва сирка кислота ҳосил 
бўлса, мой кислота эса кам ҳосил бўлади. Иккинчи водородли бижғишда СО
2
ва Н
2
кам ҳосил бўлса, мой ва сирка кислота кўпроқ ҳосил бўлади. Бундан 
ташқари, чумоли ва валериан кислоталар ҳам ҳосил бўлади. Ҳозирги вақтда 
фақат битта бактерия - Вас. Omelianskii целлюлозанинг бижғишида
иштирок этиши маълум бўлди. Целлюлозани анаэроб йўл билан парчаловчи 
бактериялар сув ҳавзаларининг чўкиндиларида кўп учрайди. Тупроқда 
целлюлозани парчалашда замбуруғлар актиномицетлар, аэроб бактерия-
ларнинг айрим турлари иштирок этади.
Целлюлозанинг аэроб йўл билан парчаланиши
. Целлюлозанинг 
аэроб йўл билан парчаланишида кўпгина бактериялар, актиномицетлар ва 
замбуруғлар иштирок этади. Одатда, целлюлоза парчаланганда шакарлар, 
юқори молекулали органик кислоталар ҳосил бўлади. Оралиқ маҳсулотлар 
сифатида эса оксикислоталар ҳосил бўлади. Булардан азотобактер ва
клостридиум озиқ сифатида фойдаланади. Азотобактер ва 
клостридиум табиатда кенг тарқалган бўлиб, 1929 йили С. Н. Виноградский 
томонидан аниқланган. Петри косачасига минерал тузлар аралашмасида 
ҳўлланган фильтр қоғоз қўйилади ва озгина тупроқ қўшилади. Унда (зангори, 
яшил ёки кул рангли) колониялар ҳосил бўлса, целлюлозани парчаловчи 
бактериялар 
борлигини 
кўрсатади. 
Виноградский 
целлюлозани 
парчалайдиган ва спора ҳосил қилмайдиган аэроб бактерия борлигини 
аниқлаган. 
1) Spirohaeta cytophaga — учлари бир оз қайрилган, целлюлоза унга 
зарур озиқ ҳисобланади. 
2) Се11 vibrio — учи бир оз қайрилган, узун таёқчасимон бактерия. 
3) Сеllfacicula — учи қайрилган калта таёқчасимон микроб (43-расм). 
43-расм. 1-Cellvibrio ochracio; 2-Cellv.flavenes 
Бу микроблар таъсирида целлюлоза кучли парчаланади. Булардан 
ташқари, целлюлозани актиномицетлар, пенициллиум, аспергиллус, 
моғорлар ва бошқа аэроб микроблар ҳам парчалаши мумкин. 

---

92 
Целлюлоза парчаланишининг одам ҳаёти учун фойдали ва зарарли 
томонлари бор. Фойдали томони шундаки, ернииг унумдорлигини оширади. 
Бундан 
ташқари, 
целлюлозани 
парчалайдиган 
микроблар 
ўтхўр 
ҳайвонларнинг овқат ҳазм қилиш процессида муҳим роль ўйнайди, дағал 
хашакларнинг ҳазм бўлишини оширади. Лекин зарарли томони шундаки, 
қоғоз ва ёғочнинг сифатини бузади, айниқса Merulius авлодига мансуб 
замбуруғлар қурилишга катта зарар етказади.