|
Микоплазмалар.
Микоплазмалар полиморф, турли шаклдаги
микроорганизмлар, ниҳоятда майда, ҳақиқий бактериялардан ҳужайра девори
йўқлиги билан фарқланади. Кўпинча ҳаракатсиз, споралар ҳосил қилмайди,
бактериологик фильтрлардан ўтиб кетади (0,1 - 0,2 мкм ва ундан кичик).
Микоплазмалар орасида сапрофит ва паразит формалари бор.
Ҳайвонларда турли - туман касалликларни вужудга келтиради. Уларни 10 -
20% от қонининг зардоби қўшилган қаттиқ озиқ муҳитларида ўстириш
мумкин. Суюқ озиқ муҳитларда микопламалар коккисимон, юлдузсимон,
дисксимон, ипсимон ва бошқа шаклли бўлиб, қаттиқ озиқ муҳитларда эса
ўртаси қора майда колонияларни ҳосил қилади. Берги микоплазмаларни
прокариотлар оламининг микоплазмалар бўлимига ажратади.
Микоплазмаларга бактерияларнинг
L-шакллиларига яқ
ин туради. Бу
бактерияларни тажриба йўли билан ҳам олиш мумкин, бунинг учун
бактерияларга пенциллин билан таъсир этилади.
Микоплазмалар ичида яхши ўрганилгани эркин ҳолда ҳаёт ке-
чирадиган Mycoplasma laidlawu дир. Г. Моровин ва М. Туртелен(1964)
уларни электрон микроскопда кўриб, тўрт хил ҳужайраси: 1) элементар
танаси; 2) оралиқ ҳужайралар; 3) йирик ҳужайралар; 4) ичида элементар
танаси бўлган йирик ҳужайралар борлигини аниқлайдилар.
Микоплазмалар одамда ва бошқа умуртқалилар орасида кенг
тарқалган. Микоплазмаларнинг ўзига хос хусусиятлари қуйидагилардан
иборат:
а) ҳужайралари плеоморф, диаметри 0,1 —1,0 мкм;
б) ҳужайралари уч қаватли мембрана билан ўралган;
в) бактерия рибосомаларига ўхшаш рибосомалари бор;
г) ҳужайраларида РНК ва ДНК бор. ДНК қўш спиралли, молекуляр оғирлиги
4-10
8
дан 1 • 10
9
гача;
21
д) сунъий озиқ муҳитида ўсади, агарли муҳитда майда колониялар ҳосил
қилади;
е) пенициллинга чидамли, лекин тетрациклинга сезгир;
Ўсимликларда учрайдиган микоплазмалар — МLО ни биринчи бўлиб
япониялик олимлар аниқлаганлар. Улар қўқонгулнинг сариқ касаллиги, тут
дарахтининг паканалиги ва бошқа касалликларнинг сабабчиларини электрон
микроскопда кўриб, микоплазмаларга ўхшаш ҳужайралар борлигини
кузатганлар. Касалланган тут кўчатларига тетрациклин таъсир эттирилгач,
касаллик намоён бўлмай қолган. Ўсимликларда учрайдиган МLО ҳужайралар
ичида бўлади.
Баъзи хусусиятлари билан МLО бактерияларнинг L формасига ўхшаб
кетади. МLО нинг ҳужайра пўсти яхши тараққий этган, пенициллинга
чидамли.
МLО патогенлиги билан бактерияларнинг L формасидан фарқ қилади
(3-жадвал).
Микоплазмалар ўсимликларда 40 дан ортиқ турли-туман касалликлар
келтириб чиқаради. Жумладан, сариқ касаллиги, қўқонгулнинг сариқ
касаллиги, помидордаги столбур, маккажўхорининг, тутнинг ва бошқа
ўсимликларнинг паканалиги, цитрус ўсимликларнинг касалланиши ва
бошқаларни ана шу микоплазмалар қўзғатади. Буларнинг энг кенг тарқалган
формаси эллипссимон бўлиб, 0,2X0,3 мкм катталикда.
Сулида кенг тарқалган касалликлардан бири ғумбакланишдир. Бу
касалликнинг сабабчиси Liburnia striatella. Бу касаллик Сибирда, Узоқ
Шарқда ва Шимолий Қозоғистонда тарқалган. Помидор гулининг
тугунчалари, шоналарида Hyalesthes obsolefus гулкоса баргларининг ёпишиб
ўсишига олиб келади, натижада помидор меваси майда ва қаттиқ бўлади, бу
касаллик Қрим ва Кавказда тарқалган.
3-жадвал
Ўсимликларда учрайдиган вируслар ва ҳайвонларда учрайдиган
микоплазмаларнинг баъзи хусусиятларини ўзаро таққослаш
Хусусиятлари
Ўсимлик
вирусллри
Ўсимликдаги
MLO
Ҳайвонлардаги
микоплазмалар
Ҳужайралар ёки
заррачаларнинг
формаси ва йирик
майдалиги
Ҳужайраларнинг
ёки
заррачаларнинг
ташқи
Маълум шаклга
эга заррачалар,
юмалоқ (диамет
ри 17 дан 100 нм
ёки узунчоқ;
12X2000 нм
100Х300нм)
Одатда мембрана
си йўқ баъзи ва
килларида
липидлардан
Заррачалар плео
морф,
юмалоқ(диаметри
100 дан 1000
нм) ёки узунчоқ
Содда элементар
мембрана
Заррачалар пле
оморф,
юмалоқ(диаметри
100 дан 1000 нм)
ёки узунчоқ
Содда элементар
мембрана
22
мембранаси
Нуклеин
кислоталарнинг
типи
Геномнинг
катталиги
Рибосомалари
Репликация
Ўз хўжайинида
жойлашиши
Сунъий
озиқларда
ўстириш
Тетрациклинга
сезгирлиги
Табиий шароитда
тарқалиши
иборат пўст
учрайди
ДНК ёки РНК
0,4
.
10
6
дальтон
учрамайди
Организмга кир
ган инфекция
биринчи босқич
ларда диссоциа-
цияга учрайди,
кейин вирус
заррачасининг
компонентлари
синтезланади ва
янги заррачалар
ҳосил бўлади
Ўсмайди
Чидамли
Турли воситачи-
лар орқали
тарқалади
ДНК ва РНК
1000
.
10
6
дальтон
Бактериал рибо
сомаларга ўхшаш
кўп миқдорда
учрайди
Эҳтимол бинар
бўлиниш содир
бўлади
Заррачалар ичида
Баъзи вақтларда
ўзига хос
колониялар ҳосил
қилади
Таъсирчан
Бўғимоёқлилар
орқали тарқалади
ДНК ва РНК
400
.
10
6
дан
1000Х10
6
дальтонгача
Бактериал
рибосомаларга
ўхшаш кўп
миқдорда
учрайди
Бинар бўлиниш
Заррачалар
ташқарисида
Ўзига хос
колониялар ҳосил
қилади
Таъсирчан
Зарарланган му
ҳит орқали
тарқалади
23
Do'stlaringiz bilan baham: |
