|
O’SMIRLAR SOTSIAL STATUSINI SHAKLLANISHIGA TA’SIR ETUVCHI
OMILLAR
A.A.Soliyev., M.Y.Mirvaliyeva,
O’zMU magistrlari
Ushbu maqolada o’smirlar sotsial statusini shakllanishiga ta’sir etuvchi omillar
keng yoritib berilgan. Turli olimlar tomonidan nazariyalar hamda tushunchalar
sharhiga urg’u berilgan.
Ma’lumki inson ijtimoiy munosabatlar qurshovida yashaydi.Ijtimoiy
munosabatlar va jarayonlarning shaxsga ta’siri masalasi ijobiy yoki salbiy ko’rinishda
bo’lishi mumkin. Individga ijtimoiy jarayonlarning ijobiy yoki salbiy ta’sir etishi
birinchidan,
shaxsning
individual-psixologik
xususiyatlariga
bog’liq
bo’lsa,ikkinchidan ijtimoiy muhit voqea-hodisalari, xususiyatlari va shart-sharoitlari
mazmuniga ko’ra namoyon bo’ladi.
O’smirlik davri ayrim psixologik adabiyotlarda “o’tish davri”,”inqiroz davri”
150
kabi nomlar bilan ataladi. Bu davr o’zining keskinligi, og’irligi va murakkabligi bilan
boshqa davrlardan farqlanadi, hamda ko’plab adabiyotlarda turlicha talqinlar
keltirilgan. Bu davrda rivojlanishning barcha jihatlari: jismoniy, aqliy, axloqiy,
ijtimoiy va shu kabilarning mazmun-mohiyati ham o’zgaradi. O’smir hayotida,
ruhiyatida, organizmning fiziologik jarayonlarida, uning ijtimoiy holatida jiddiy
o’zgarishlar sodir bo’ladi. Shaxsning ma’naviy shakllanishiga ta’sir etuvchi omillar
to’g’risida gapirilganda birinchi navbatda, shaxsning o’zi ikkinchidan, kichik ijtimoiy
guruhlar ya’ni oila, mahalla, maktab, uchinchidan esa, ishlab chiqarish jamoasi va
to’rtinchi navbatda, jamiyat va undagi siyosiy, ideologik, madaniy-ma’rifiy va
iqtisodiy sohalarning umumiy holati katta ta’sir o’tkazishini ta’kidlash lozim.
Masalan, inson butun umri davomida o’zgarib, rivojlanib boradi. Bola mana shu
yillar mobaynida jismoniy ham ruhiy jihatdan o’sishi va o’zgarishi tufayli shaxs
sifatida kamolga yetadi.
Bunda ular harakteriga singdirilayotgan tarbiya maqsadga muvofiq ta’sir etishi
natijasida bola jamiyat a’zosi sifatida kamol topib, murakkab ijtimoiy munosabatlar
jarayonida jamiyatda o’ziga munosib o’rin egallab boradi. Ushbu omillarga alohida-
alohida to’xtalib o’tadigan bo’lsak, insonning ma’naviy barkamolligida shaxsning o’z
o’rni, uning qiziqishlari, ijtimoiy mavqei muhim va asosiy omillardan biri sifatida
namoyon bo’ladi. Chunki, inson ijtimoiy munosabatlarning passiv kuzatuvchisi emas
balki uning faol ishtirokchisi ham ekan, u o’z shaxsiy intilish va qiziqishlari, aql
idroki bilan o’zini-o’zi tarbiyalashga, yuksak insoniy fazilatlarini shakllantirishga
harakat qiladi.
Har bir odam shaxs sifatida turlicha namoyon bo’ladi. Bir odam boshqasidan
o’zining mijozi, fe’l-atvori, qobiliyati, aqliy rivojlanish darajasi, ehtiyoj va
qiziqishlari bilan farq qiladi. Bular odamning shaxsiy, ruhiy xususiyatlarining
rivojlanishi ma’lum cho’qqiga erishgandan so’ng inson shaxs sifatida o’zini namoyon
qila olishi mumkin. Ayni vaqtda odam atrof-muhitda ro’y berayotgan voqea-
hodisalarga nisbatan o’z nuqtai-nazariga ham ega bo’lishi kerak. Bu ham shaxsni
birini-ikkinchisidan farqlantiradigan belgilardir.
Shaxs ijtimoiy munosabatlarda ham namoyon bo’ladi, aniqrog’i har bir
odamning mehnatga, kishilarga, jamiyatga nisbatan munosabati ham turlicha
ifodalanadi. Shaxsning ahloqiy va faollik darajasiga xos sifatlari ham uni
boshqalardan ajratib turadi.
Insonning ijtimoiy mavjudot sifatida shaxsga aylanishi uchun eng avvalo
ijtimoiy hayot tartiblari va yaxshi tarbiya kerak bo’ladi. Ana shunday omillar ta’siri
ostida inson rivojlanadi va shaxsga aylanadi. O’smirni rivojlantirish vazifasini to’g’ri
hal qilish uchun avvalo uning xulqiga ta’sir etuvchi omillarning tabiatini shaxsning
shaxsiy xususiyatini yaxshi o’rganmoq lozim. Buning uchun shaxsni turli
munosabatlar doirasiga qo’yib kuzatish darkor. Ana shundagina shaxsning xulqi,
ma’naviy qiyofasi, insoniy fazilatlari ro’yobga chiqadi. Jamiyatda o’smirning
rivojlanishi bir qator ichki va tashqi omillarga bog’liq.
Hozirgi kunda jamiyatda rivojlanish yuz berayotgan bir vaqtda yoshlarni
jamiyatga moslashishi muhim sanalib, uning ijtimoiy ahamiyati quyidagilar bilan
belgilanadi:
151
- jamiyatning ertangi kunini davomchilari va harakatlantiruvchi kuchlari yoshlar
bo’lib, ularni jamiyatga moslashtirish lozim.
- shaxsda moslashish jarayoni qanchalik samarali kechsa, u jamiyatning faol
ishtirokchisi bo’lishini ta’minlaydi. Shuningdek jamiyatdagi barcha o’zgarish va
rivojlanish jarayonlarini ongli idrok qilgan holda o’z munosabatini bildira oladigan
ya’ni mustaqil fikrlovchi erkin shaxsni shakllanishiga turtki bo’ladi.
- mazkur yoshlar jamiyatdagi iqtisodiy, ijtimoiy, siyosiy o’zgarishlarni faol
yanada jadallashishiga olib keladi.
- yuksak bilim, tafakkurga ega bo’lgan yoshlar jahon ilm-fani madaniyatiga
ya’ni g’oyam, fikr, qarashlarini berish orqali O’zbekistonning jahondagi nufuzini
yanada ortishiga o’z hissasini qo’shadi. Bolaning kamol topishida va qanday shaxs
bo’lib yetishishida oila, mahalla va maktabning o’rni beqiyosdir,.
Do'stlaringiz bilan baham: |
