Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги мирзо улуғбек номли

OILADA BOLALARGA AQLIY TARBIYA BERISHDA 
YOSH OTA-ONALARNI AMALIY TAYYORLASH 
G.A.Ergasheva.,

SVXTXQTMOHM o’qituvchisi
 
 
Oilada bolalarni komil inson etib shakllantirish uchun ularning aqliy tarbiyasini 
maqsadli tashkil etish pedagogika psixologiya mutaxassislari, ota-onalarining asosiy 
vazifasi hisoblanadi. Chunki, aqliy tarbiyani to’g’ri tashkil qilish tarbiyaning boshqa 
tarkibiy qismlarining muvaffaqiyatli ta’minlanishiga xizmat qiladi. Bolaga aqliy 
tarbiya bermay turib uni oila va ijtimoiy xayotga tayyorlab bo’lmaydi. Oilada 
bolalarning bilimli bo’lishi haqida O’zbekiston Respublikasi oila Kodeksining 73-
moddasida «Ota-onalar bolalarining bilim olishlari uchun mas’uldirlar”62, deb 
belgilangan. Demak, oilada ota-onalar o’z farzandlarining umumiy o’rta, o’rta 
maxsus va oliy ta’lim olishlari uchun g’amxo’rlik ko’rsatishlari va qulay shart-sharoit 
yaratib berishlari lozim. Oilada ota-onalarning vazifasi farzandlari o’qishi, o’rganishi 
uchun o’quv xonasi, jihozlar, darsliklar va badiiy kitoblar bilan ta’minlashdan iborat. 
Oilada bolalarni bilimli etib tarbiyalashda birinchi Prezidentimiz Islom 
Karimovning «Komil inson deganda biz avvalo ongi yuksak, mustaqil fikrlay 
oladigan, xulq-atvori bilan o’zgalarga iborat bo’ladigan, bilimli, ma’rifatli kishilarni 
tushunamiz», -degan bildirgan fikri amaliy ahamiyatga ega. Chindan ham bilimli 
odam teran fikrlaydi, mustaqil bo’ladi, boshqalarga tobe bo’lmaydi va o’z kuchiga 
ishonadi. Aksincha bilimsiz insonda esa bu sifatlar tarkib topmaydi. Oqibatda inson 
mustaqil bo’la olmaydi va oilada ko’plab muammolarni keltirib chiqaradi. Shuning 
uchun oilada farzandlarni aqliy tarbiyalash dolzarb vazifa bo’lib qolmoqda. 
Bolaning aqliy tarbiyasini me’yorida tashkil qila olmay oilada aqliy 
tarbiyaning maqsadi bakalavrlar, ota-onalarga va ayniqsa bolalarga bilimli 
bo’lmasdan o’z maqsadiga erisha olmasligini tushuntirish, anglatishdir. 
Oilada aqliy tarbiyaning vazifasi esa olgan bilimlarni shaxsiy hayotda qo’llash 
bilan bog’liq ko’nikma, malaka, odatlarni tarkib toptirish orqali komil inson 
bo’lishiga tayyorlashdan iborat. 
Ammo, faqat ota-onalarning farzandlarni, aqliy tarbiyalash haqidagi 
bilimlarning, ma’lumotlarning o’zi yetarli emas. Ana shu bilimlarni bolalar ongiga 
singdirish bo’yicha amaliy ko’nikmani o’zida tarkib toptirishi va uni hayotda 
qo’llashni uddalay olishi shart. Aks holda ota-onalarning bu boradagi harakatlari, 
intilishlari zoye ketadi. Yana ota-onalar bolalarga aqliy jihatdan ta’sir ko’rsatish 
qoidalarini va uning metodikasini bilishi hamda ularga nisbatan talabchan bo’lishlari 
lozim.Talabchan bo’lmasa, yosh bola ilmning mohiyatini, hayotdagi ahamiyatini 
avval tushunmaydi, oqibatda rivojlanishdan orqada qoladi. Muhimi ota-onalar bolaga 
62
O’zbekiston Respublikasi Oila kodeksi. Тоshkent, «Adolat», 1998, 46-bet 

---

321 
singdirilayotgan bilim, uning kelajagi uchun juda ham zarurligini hayotiy misollar 
bilan tushuntirib unga ishontirish kerak. Masalan, bilimli inson o’z shaxsiy xayotini 
o’zida bor bo’lgan bilimi asosida to’g’ri tashkil qiladi va o’z maqsadiga yetadi, 
yaxshi yashaydi hamda baxtli bo’ladi. Oilada bolaning aqliy ta’lim-tarbiyasi quyidagi 
shakl, metod va qirralardan tashkil qilinsa uning samaradorligi ta’minlanadi degan 
xulosani aytishimiz mumkin (1-slayd). 
Oila sharoitida ota-onalarning eng asosiy vazifasi bolalarda bilim olishga 
bo’lgan qiziqishlarini, maylini tarbiyalashga erishishidir. Buning uchun ota-onalar 
bolalar tomonidan so’raladigan turli savollarga befarq bo’lmasligi, ularning bilishga 
oid intilishlarini, diqqat bilan kuzatib borishlari va harakatlarini qo’llab-
quvvatlashlari juda foydali. Bilimga bo’lgan qiziqishlarini rivojlantirishda qiziqqan 
yo’nalish bo’yicha ilmiy, badiiy adabiyotlar bilan o’z vaqtida ta’minlash, taniqli 
allomalarning uy muzeylariga sayohatga borish ular hayoti faoliyati bilan tanishish, 
kinofilmlar ko’rish, internet axborotlarini o’rganish kabi oilaviy tarbiyaviy tadbirlar 
bolalar bilimlarining ortishiga, mustahkamlanishiga ijobiy ta’sir ko’rsatadi.