Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги мирзо улуғбек номидаги ўзбекистон миллий университети биология-тупроқшунослик факуьтети

Структуранинг бузилиш сабаблари
Юқорида баён этилганлардан маълумки, тупроқ структурасининг такомиллашиши узоқ вақт давомида рўёбга чиқади ва кўпдан —кўп процессларга дуч келади, Бироқ унинг бузилитии ва батамом йўқ бўлиши учун узоқ вақт талаб қилинмайди. Уйламасдан килинган хар бир агротехник тадбир ёки инсониятнинг дехқончилик фаолияти тупроқ структурасининг бузилишига олиб келади.
Структуранинг бузилишига қуйидагилар сабаб бўлади.
1. Механик кучлар бунга тупроққа ишлов берувчи йирик массали машина ва асбоб ускуналар киради. Бу борада қишлоқ хўжалигида ишлатиладиган турли машиналарнинг далаларда бехуда кдтнашлари ёки уларнинг экин майдонларида узоқ муддат туриб қолишларига йўл қўймаслигимиз керак.
2. Агротехник тадбирларнинг нотўғри ёки плансиз ўтказилиши. Масадан, сернам ёки нами қочиб, тобидан ўтиб кетган тупроқларни шудгорлаш, хайдалган ерни хадёб молалай бериш, етилмаган ерларни бороналаш,' бўлар бўлмасга культивация қилиш ва бошқалар. Айниқса, бу ўринда нишаб (қия) ерларни хайдаш техникасини бузиш мавжуд структурани бузишгагина эмас, балки тупроқ унумдор кисмининг асосий шудгор қилиш қиялик бўйича эмас, балки унга кўндаланг йўналишда ўтказилади. Катта қияликдаги майдонларни ҳайдаш
умуман ман этилади. Бундай жойларда табиий ўсимликларни саклаш, ёки майсазор — бутазорлар бунёд этиш лозим.
3. Ерни суғориш ва ўғитлаш. Суғориш сувлари (айниқса улар у ёки бу даражада минераллашган бўлса) таъсирида хам тупроқ структураси маълум даражада бузилади. Чунки бу сувлар тупроқ таркибидаги сувда эрувчан бирикмаларни ва тупроққа солинган минерал ўғитларни эритади ҳамда энг яхши коагулятор ҳисобланган кальций катионини сиқиб чиқаради. Ерга солинган (NH4NO3) ўғити таркибидаги аммоний тупроқдаги карбонатлар билан реакцияга киришиб, аммоний карбонат [(NH4)2 СО3] хосил қилади. Маълумки бунда сиқиб чиқарилган кальций
катиони тупроқдан ювилиб кетади. Бундан ташқари, тупроқни аммоний сульфат [(NН4)2 СО4| сингари физиологик кислотали ва натрий нитрат NaNO3 каби физиологик ишқорли минерал ўгитлар билан бир неча йил сурункасига ўгитлаш тупроқ структурасининг бузилиптига олиб келиши турган гап.
Тупроқдаги биохимик жараёнлар: гумус ҳосил бўлиши, аэроб (кислородли) ва анаэроб (кислородсиз), бижғиш (чириi) катта таъсир кўрсатади. Чунки туггроқ механик заррачаларини бир —бирига маҳкам ёииштириб турган чиринди микроорганизмлар таъсирида аэроб шароитида батамом шаклланади. Бу ўринда ҳар хил физик — химин ва биохимик жараёнларда ҳосил бўлган сувда эрувчан тузларнинг структурани бузишга таъсири жуда катта.