Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги мирзо улуғбек номидаги ўзбекистон миллий университети биология-тупроқшунослик факуьтети

2- МАЪРУЗА. Тупроқ фазалари тўғрисида умумий тушунча.

Тупроқ қаттиқ қисми физикасини ўрганади. У тупроқнинг механик ва микроагрегат таркиблари (механик элементларнинг келиб чиқиши, уларнинг петрографик, минералогик таркиблари ва химиявий хоссаларини, механик элементларнинг катта - кичиклигига қараб классификациясини, механик ва микроагрегат таркибини ўрганиш методлари ва усулларини тупроқларнинг механик таркибига кўра классификациясини, таркибига кўра бонитировка қилишни, механик таркибини ўрганиш-нинг аҳамиятини ва олинган маълумотларни расмийлаштиришни: уларнинг структурали ва дисперслик коэффицентларини); тупроқнииг солиштирма юзаси ва эркин юза энергиясини; тупроқнинг солиштирма ва ҳажм массаларини, ғоваклиги ҳамда уларни ўрганиш методларини, тупроқ структурасини, тупроқ қаттиқ фазасининг физик - меха­ник хоссаларини: пластиклиги, ёпишқоқлиги, бўкиши, чўкиши, ишлов асбобларига каршилиги, уларни ўрганиш методларини ўз ичига олади.

Тупроқ суюқ қисми физикаси, бунда тупроқ таркибида мустаҳкам боғланган (гигроскопик, минимал гигроскопик, ўсимликнинг сўлиш намлиги), бўш боғланган (максимал молекуляр сув) ва эркин (дала нам сиғими, капилляр ва тўла нам сиғими) капилляр, гигроскопик сувларнинг физик хоссалари, тупроқнинг сув режи-ми типлари, типчалари, сув ўтказувчанлик, капиллярлик хоссалари, сизот сувлари, уларнинг келиб чиқиши ва сув хоссаларига таъсири, қурғоқчилик ва унга қарши курашиш методлари, тупроқ сувининг физик хоссаларини ўрганади.
Тупроқ ҳавосининг физикаси тупроқ таркибини, унинг ўзгаришини, ундаги ҳаво ва газлар алмашинувини, тупроқ ҳаво режими ва уни бошқаришни, тупроқ ҳавоси таркибини ўрганиш методларини ўз ичига олади.
Тупроқнинг қаттиқ,суюқ қисми ва ҳавосининг термик (тупроқ температураси, альбедо, тем­пература ва иссиқлик ўтказувчанлик, иссиқлик режими ва уни ўрганиш методлари) ва электр ўтказувчанлик хоссаларини ўз ичига олади.
Тупроқнинг қаттиқ қисми минерал, органик ва органо-минерал жинслардан иборат бўлса, унда сақланадиган сув ёки бошқача қилиб айтганда тупроқ эритмаси - унинг сув билан банд бўлмаган ковакларида сақланган кислород, азот, карбонат ангидрид ва шунга ўхшаш газлар эса унинг ҳаво фазасини ташкил этади.
Тупроқнинг ривожланишида унинг учала қисми ҳамма - вақт ўзаро узвий боғланган тупроқ ҳосил қилувчи омиллар (она жинс, ернинг рельефи ва ёши, органик дунё ва одам) таъсирида ўзгариб боради. Тупроқнинг бу учала қисми ўзаро ва бевосита боғланган бўлиб ташқи факторлар таъсирида ўзгаради.