Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги мирзо улуғбек номидаги ўзбекистон

Сополлитепа. Бронза ва сопол идишлар. 
Моддий манбалар Сополлитепада кулолчилик ва металлчилик 
юксак даражада ривожланганидан далолат беради. кундалик ҳаётда
хилма–хил кулолчилик буюмларидан фойдаланилган тувак, хумча 
ва хумлар чорвачилик ва деҳқончилик махсулотларини сақлаш 
учун ишлатилган. Бронзадан ханжарлар, ўқ учлари ва найза 
пайконлари, пичоқлар, жез игналар, тўғнағичлар ва идишлар 
ишланган.
Амударёнинг сўл соҳил ҳудудлари (Шимолий Афғонистон) ва 
Бойсун–Кўҳитанг тоғ олди воҳаларида аниқланган бронза даври 
ёдгорликлари Даштли – Сополли маданияти деб аталади. Унинг 
вужудга келиши мил.авв. III минг йилликнинг оҳири – II минг 
йилликнинг бошларида зироатчи аҳолисининг ташқи миграциялари 
билан боғланади. Шунингдек, бу маданият келиб чиқиши жиҳатдан 
Қуйи Мурғобдаги Гонур–Туғалоқ маданияти билан боғланган 
бўлиб, фанда бронза даври Бақтрия – Марғиёна цивилизацияси деб 
эътироф этилган. Гонурнинг марказида мудофаа деворлар ва 

---

89 
тўртбурчак буржлар билан мустаҳкамланган йирик сарой 
жойлашган. У тахт зали ва 120 дан зиёд катта – кичик хоналардан 
иборат бўлган. Сарой атрофида оташпарастлик, ҳосилдорлик, 
қурбонликка бағишланган ибодатхоналар ҳамда алоҳида халқа 
шаклда катта оташкадалар (диаметри 7-11 метр) бунёд этилган. Бу 
қисм ҳам мудофаа деворлар билан ўралган. Учинчи мудофаа девор 
сарой ва ибодатхоналар хизматчилари яшаган қисмни ҳимоя 
қилган.
Сополлитепа ёдгорлигининг меъморчилик режаси. 
 
Амударёнинг ўнг қирғоғи ераларида шаклланган Сополлитепа 
– бронза давридаги дарё кечувидан бошланган алоқа йўлини ҳимоя 
қилувчи мустаҳкам истеҳком сифатида пайдо бўлган. Ўтроқ 
деҳқончилик жамоалари чегараларининг кенгайиши муносабати 
билан Сополлитепа ўзининг илгариги аҳамиятини йўқота 
бошлайди. Асосий марказ вазифаси эса, тоғ дарасидан чиқувчи йўл 
устидаги йирик марказ ҳозирги Шеробод яқинида жойлашган 
Жарқўтонга ўтади. 

---

90